Terugblik op 50 jaar Srefidensi: De weg van 1975 naar 2025 (1)

door

Op 25 november 2025 is het vijftig jaar geleden dat Suriname door Nederland onafhankelijk werd verklaard. Suriname is het enige land ter wereld dat werd gevraagd onafhankelijk te worden én geld ontving om ‘ja’ te zeggen. Dit jawoord werd gegeven zonder de samenleving te raadplegen. Het resultaat was dat meer dan de helft van de bevolking uit angst voor etnische ongeregeldheden op de vlucht sloeg, vooral naar Nederland. Degenen die niet konden vluchten, leven vandaag merendeels in armoede, zowel materieel als geestelijk. In zes delen wordt de weg van 1975 naar 2025 globaal beschreven. Vandaag deel 1.

Tekst Kenneth Sukul

Beeld X

De aankondiging dat Suriname ‘ultimo 1975’ onafhankelijk zou worden, werd in het parlement gedaan door toenmalig premier Henck Arron. Echter, in zijn boek ‘Suriname: Van wingewest tot natiestaat’ (2020) schrijft de Nederlandse politicus en ex-minister Jan Pronk dat het initiatief van Nederland uitging.

“Blijkbaar was het ontwikkelingsniveau van de politici in die periode onvoldoende om te beseffen dat een onafhankelijk land ook een samenleving nodig had met een gemeenschappelijk doel”

Op de inheemsen na, die de kolonisator hier aantrof, werden de voorouders van de huidige samenleving ‘ingevoerd’ als slaaf of contractarbeider. Daarbij kwamen ook kleine groepen immigranten of gedeporteerden naar Suriname. Zij moesten ervoor zorgen dat er steeds rijkdommen konden worden klaargemaakt en verscheept voor de eigenaren van de kolonie.

Vóór de onafhankelijkheid had Suriname al een bestuur, gebaseerd op drie machten: wetgevende, rechterlijke en uitvoerende Macht. Die structuur werd na de onafhankelijkheid voortgezet, waarbij de koloniale wetgeving hier en daar werd aangepast. Bij verdrag kreeg Suriname 3,2 miljard Nederlandse gulden (toen ongeveer 1,2 miljoen US dollar) om zijn ontwikkeling op gang te brengen.

Politieke onderontwikkeling en de militaire coup

Blijkbaar was het ontwikkelingsniveau van de politici in die periode onvoldoende om te beseffen dat een onafhankelijk land ook een samenleving nodig had met een gemeenschappelijk doel. Anders hadden zij alles gedaan om de onafhankelijkheid tot een verantwoordelijkheid van iedereen te maken, bijvoorbeeld via een referendum.

Al in het tweede jaar werd het machtsmisbruik duidelijk. Om een parlementslid toe te laten en zo de regeermacht te behouden, werd het ‘Reglement van orde’ van het parlement genegeerd en vertrapt. Dit gedrag leidde tot de militaire coup van februari 1980. Er zijn aanwijzingen dat de militairen werden aangezet, ondersteund en beloond door Nederland.

In het tweede jaar verbrak Nederland de samenwerking met de militairen. Als reden werd de executie van vijftien willoze burgers in december 1982 genoemd, zonder vorm van proces. De vraag rijst of Nederland vóór februari 1980 niet had kunnen voorzien wat er zou gebeuren in een land waar militairen de macht overnemen.

Bovendien waren na februari 1980 al slachtoffers gevallen bij misdrijven tegen de menselijkheid, wat grove mensenrechtenschendingen waren. Volgens enkele militairen was de echte reden hun eigen politieke koers. In deze periode werden veel bedrijven opgezet om import te vervangen. Ook Staatsolie dateert uit deze tijd.

Achteruitgang van de rechtstaat

Na 1982 ging het in Suriname snel bergafwaarts, vooral met de rechtstaat. De politie, die de Grondwet moest handhaven, werd ernstig ondermijnd, geïntimideerd, gecorrumpeerd en gesaboteerd; sommige politiemannen werden zelfs vermoord. Ook de rechterlijke macht werd niet gespaard.

Door de toenemende illegaliteit en criminaliteit werd het werk voor politie en justitie onoverzichtelijk en onmogelijk. Burgers werden benadeeld door anderen én door de overheid, wetende dat zij hun recht niet snel bij de rechter konden halen. Dit creëerde een vruchtbare bodem voor corruptie, illegaliteit, zware criminaliteit en drugssmokkel.

De illegale economie

Doordat de bauxietsector, toen de voornaamste inkomstenbron, vanwege de wereldmarktprijs minder opbracht, kwam Suriname na 1982 in een financiële crisis. Ook de rijstsector leed onder lage prijzen op de wereldmarkt. Daarvóór had Nederland al de stroom van geld uit het ontwikkelingsfonds stopgezet.

De meeste bedrijven die na 1980 waren opgezet, gingen weer dicht. De lokale markt was te klein om hun productie snel op te nemen, terwijl er te weinig US dollars waren om grondstoffen te importeren.

Dankzij de inkomsten van het bacovebedrijf Surland kon de import van dringende benodigdheden, zoals medicijnen, worden betaald. De waarde van de Surinaamse gulden daalde, de US dollar werd schaarser en er ontstond een zwarte markt. De regering besloot dat iedereen die over deviezen beschikte vrijelijk mocht importeren, zonder te vragen waar de deviezen vandaan kwamen. Hierdoor werd de weg naar illegaliteit, zoals witwassen van illegale guldens en dollars, wijd opengezet.

De regering probeerde de inkomsten te verhogen via hogere loonbelasting, maar botste met de arbeiders van Suralco. In november 1983 gingen zij massaal in staking, ondanks intimidatie door militairen. Paramaribo werd daarbij korte tijd van stroom afgesloten.

“In deze periode bloeide de rijstsector en werd Para Industries opgericht voor bakstenen, glazen en borden. Echter, door kleine markt, corruptie en diefstal kende het bedrijf geen lang leven”

Politieke oplossingen en herstructurering

De regering van Errol Alibux (na 8 december 1982 benoemd) werd ontslagen. Militairen benoemden een nieuwe regering onder leiding van Wim Udenhout en overlegden met vakbeweging en bedrijfslevenorganisaties Asfa en VSB. Er werd afgesproken gefaseerd terug te keren naar een gekozen burgerregering.

Op 16 februari 1984 werd een overeenkomst getekend in Hotel Krasnapolsky. Kort daarna werd een parlement benoemd dat de verkiezingen voorbereidde. Politieke partijen werden erbij betrokken en er kwam een nieuwe Grondwet, die in 1987 bij referendum werd aangenomen.

In deze periode bloeide de rijstsector en werd Para Industries opgericht voor bakstenen, glazen en borden. Echter, door kleine markt, corruptie en diefstal kende het bedrijf geen lang leven.

Binnenlandse Oorlog en herstel

In 1986 werd vanuit Nederland, met Nederlands geld en adviseurs, een Binnenlandse Oorlog tegen de staat Suriname ontketend. Onder de vele slachtoffers waren burgers, vrouwen en kinderen. Economische schade en vernietiging van infrastructuur, oliepalmoliebedrijven, bosbouw en bauxietwinning volgden.

Er werden nieuwe gewapende groepen opgericht, sommige vanuit militaire kazernes. Het zuiden van Suriname, van Albina tot Apoera, kwam buiten het gezag van Paramaribo te vallen. Eén van de groepen kaapte de veerboot bij Coppename, waarbij een passagier werd vermoord.

Na de nieuwe Grondwet van september 1987 werden verkiezingen gehouden op 25 november, gewonnen door het Front (NPS, VHP, KTPI). De regering van Ramsewak Shankar (president) en Henck Arron (vicepresident) probeerde vrede te herstellen en amnestie te verlenen aan gewapende groepen.

In die periode werd een vliegtuig met duizend kilogram cocaïne in Moengo gelokaliseerd. De autoriteiten troffen slechts tweehonderd kilogram aan en het geval belandde in de doofpot. Ook de relatie met Nederland werd hersteld.

In juni 1989 stortte een SLM-vliegtuig kort vóór de landing neer, waarbij 176 mensen omkwamen, inclusief negen bemanningsleden. Elf passagiers en een hond overleefden.