Ronald Venetiaan (1936-2025): Nationalist, denker en moreel kompas heengegaan

door

“Ronald Venetiaan was een grote denker, een echte nationalist, een ware burger van het land.” Dat zegt Ram Sardjoe, ex-voorzitter van de VHP, die van 2005 tot 2010 onder president Venetiaan diende als vicepresident van Suriname, tegen de Ware Tijd.

Tekst Ivan Cairo

Beeld dWT archief

Sardjoe komt superlatieven tekort om de woensdag overleden politicus te beschrijven, die hij 56 jaar geleden als collega-onderwijzer leerde kennen. “Hij was een man van principes, een man van eenvoud, een man van eerlijkheid. Hij was een model van integriteit”, aldus de oud-vicepresident tegenover de krant.

Venetiaan overleed op 89-jarige leeftijd thuis, omringd door familie en dierbaren. Hij was al enige tijd ziek en de laatste dagen ging zijn gezondheid snel achteruit. Hij wordt gezien als één van de meest invloedrijke en gerespecteerde leiders in de Surinaamse geschiedenis en leidde het land tijdens drie termijnen: 1991-1996, 2000-2005 en 2005-2010.

Leraar en staatsman

Sardjoe leerde Venetiaan in 1969 kennen, toen deze docent was op de Algemene Middelbare School en Sardjoe les gaf op het Lyceum. Enkele jaren later werkten zij samen op het ministerie van Onderwijs en Volksontwikkeling, nadat Venetiaan minister werd en Sardjoe als onderdirecteur werd aangesteld. “Hij was altijd iemand met een open oor voor anderen”, vertelt zegt Sardjoe. “Hoewel hij standvastig was in zijn opvattingen, luisterde hij altijd naar andere ideeën en inzichten.”

De militaire staatsgreep van 1980 maakte een einde aan het kabinet-Arron II. Venetiaan werd korte tijd onder huisarrest geplaatst en werkte daarna als docent aan de technische faculteit van de Anton de Kom Universiteit.

Na het herstel van de democratie in 1987 werd hij opnieuw minister van Onderwijs en Volksontwikkeling. Echter, op 24 december 1990 kwam ook het kabinet Shankar/Arron ten val door een militaire staatsgreep, de zogenoemde ‘telefooncoup’.

Nuloptie

In 1991 werd Venetiaan presidentskandidaat voor het Nieuw Front voor Democratie en Ontwikkeling en op 7 september van dat jaar werd hij gekozen tot president. Hij trof een land dat economisch aan de rand van de afgrond verkeerde en waarvan de democratie was verzwakt. Als president wist hij de invloed van de militairen terug te dringen, ontsloeg Desi Bouterse als bevelhebber van het Nationaal Leger en stelde Arthy Gorré aan als diens opvolger. “Hij koos voor de nuloptie”, stelt een oud-medewerker tegenover de Ware Tijd, “waarbij hij zonder echte steun een structureel aanpassingsprogramma uitvoerde dat de economie uit een diep dal trok”.

Venetiaan werd vanwege zijn eenvoud, hoge moraal en integriteit bekend als ‘de man met de tien schone vingers’. In zijn ambtsperiode werd hij bij geen enkel corruptieschandaal persoonlijk genoemd als betrokkene, hoewel hij wel kritiek kreeg omdat vriendjespolitiek tijdens zijn regering door zijn coalitiepartners werd voortgezet.

Men vond hem vooral slap, omdat hij niet ingreep bij scheve schaatsen die door vertegenwoordigers van Pertjajah Luhur (PL) werden gereden. Venetiaan werd verweten zich te laten chanteren door PL-leider Paul Somohardjo een houding die hij zich liet welgevallen om zijn regering in stand te kunnen houden.

Samenwerking en respect in de politiek

Sardjoe leerde Venetiaan pas goed kennen tijdens diens eerste termijn als president. Als secretaris van de VHP was hij samen met VHP-voorzitter Jagernath Lachmon bij vrijwel alle besprekingen van de leiders van het Nieuw Front aanwezig. “Dat maakte dat het wederzijds respect voor elkaar ook toenam”, geeft Sardjoe aan. “Het feit dat Venetiaan als president en Lachmon als voorzitter van de VHP elkaar als gelijkwaardige politieke leiders accepteerden, maakte dat de achterban van beide leiders elkaar ook respecteerde en accepteerde als gelijkwaardige Surinamers.”

Venetiaan behandelde volgens Sardjoe ook andere partijen en politieke tegenstanders met “waardigheid”. “Hij heeft zich ingezet om de economie die teloor was gegaan een boost te geven. Hij kreeg ondersteuning van de andere leiders, maar hij was de trekker.”

Tijdens zijn tweede ambtstermijn (2000-2005) zette hij nadrukkelijk in op economisch herstel. De invoering van de Surinaamse dollar en het schrappen van drie nullen uit de oude gulden zorgden voor stabiliteit.

Sardjoe: “Elke maandag van één tot drie uur ‘s middags hadden we overleg op het kabinet van de president. Dan bespraken wij de agenda van de raad van ministers. Er was een goede afstemming van het beleid, waardoor het beleid binnen de regering een breed draagvlak kreeg, wat de grondslag was voor rust en stabiliteit.”

De laatste ontmoeting tussen Venetiaan en Sardjoe vond “niet zo lang geleden” plaats. Sardjoe herinnert zich nog de markante uitspraak van Venetiaan: ‘We zien elkaar weinig, maar ik denk nog vaak aan u’.

Moreel leiderschap en nationale erkenning

Venetiaan bleef ook buiten de directe politiek een moreel baken. Sunil Oemrawsingh, voorzitter van de stichting 8 december 1982, benadrukt in gesprek met de Ware Tijd zijn betekenisvolle rol in de nationale rouwverwerking. “Wij herinneren ons in het bijzonder zijn betekenisvolle rol op 8 december 1996, toen hij als president en opperbevelhebber van het Nationaal Leger het Nationaal Monument Bastion Veere onthulde. Daarmee gaf hij een krachtig signaal van erkenning en rehabilitatie aan de vijftien slachtoffers van de Decembermoorden van 1982. Deze daad markeerde een historisch moment van moreel leiderschap en nationale rouwverwerking. Ik durf te zeggen dat president Venetiaan het moreel kompas is geweest van onze natie.”

Volgens Oemrawsingh getuigde Venetiaans herhaalde aanwezigheid bij herdenkingsdiensten en bloemenhuldes van zijn persoonlijke betrokkenheid. “Vene was een grote vriend van de stichting 8 december 1982. Onder zijn regering werd bovendien het fundament gelegd voor het officiële onderzoek naar de Decembermoorden; een moedige stap richting waarheid en gerechtigheid.”

Tweede en derde termijn: herstel van economie en stabiliteit

Na de oppositieperiode na 1996 keerde Venetiaan in 2000 terug als president. Het land stond opnieuw voor enorme uitdagingen: de staatskas was leeg en de Surinaamse gulden waardeloos, met een wisselkoers van ongeveer 3.000 gulden per Amerikaanse dollar. Venetiaan werkte onvermoeibaar, vaak tot in de vroege ochtend, om de economie te stabiliseren en de rechtstaat te versterken.

In 2005 werd hij opnieuw gekozen voor een derde termijn. Zijn regering voerde beleid dat gericht was op het herstel van vertrouwen in staatsinstellingen en versterking van de democratie. Venetiaan stond bekend om zijn kalme, principiële en terughoudende stijl, die nationaal en internationaal respect afdwong.

Principieel en standvastig

Na zijn vertrek als president in 2010 bleef hij een belangrijk moreel baken binnen de NPS. Hij verzette zich altijd tegen samenwerking van zijn partij met de NDP van Desi Bouterse, vanwege diens eerdere schendingen van de Grondwet en vermeende betrokkenheid bij de Decembermoorden. Toen de NPS na de verkiezingen van mei dit jaar toch een samenwerking met de NDP aankondigde, maakte Venetiaan duidelijk dat hij daar niet achter staat en verklaarde zich voortaan niet meer te zullen vertonen in het partijhoofdkwartier Grun Dyari.

Sardjoe benadrukt dat Venetiaan zich altijd liet leiden door principes. “Hij dacht groot, maar leefde eenvoudig. Hij had geen behoefte aan uiterlijk vertoon. Wat hem dreef was de overtuiging dat Suriname alleen vooruitkomt als wij elkaar als gelijkwaardige burgers respecteren.”

(lees verder onder de )

Op 28 juli 2010 ontving president Ronald Venetiaan (r) president-elect Desi Bouterse (l) op het kabinet van de president om de machtsoverdracht te bespreken. [: AP]

Erfgoed van rust en vrede

Venetiaan werd op 18 juni 1936 in Paramaribo geboren. Na zijn studie wiskunde en natuurkunde aan de Universiteit Leiden keerde hij in de jaren zestig terug naar Suriname. Hij begon zijn loopbaan als docent en later schoolleider, voordat hij in 1973 minister van Onderwijs en Volksontwikkeling werd in het kabinet-Arron. Zijn achtergrond in het onderwijs zou later een belangrijk element blijven in zijn politieke visie en beleid.

Venetiaan laat een nalatenschap achter die veel verder reikt dan politieke macht. Zijn beleid, gebaseerd op overleg, integriteit en bestuurlijke stabiliteit, bracht rust in een land dat decennia van coups en politieke onrust had gekend. Hij wordt herinnerd als een leider die zijn land met wijsheid en geduld door moeilijke tijden loodste. “Hij was het geweten van onze republiek”, besluit Sunil Oemrawsingh. “In een tijd waarin principes vaak worden ingeruild voor macht, bleef hij trouw aan zijn overtuigingen. Dat is het erfgoed dat wij moeten bewaken.”

Venetiaan vierde in juni nog zijn 89ste verjaardag. Zijn overlijden markeert het heengaan van een staatsman die met eenvoud, waardigheid en moreel leiderschap diepe sporen in de Surinaamse geschiedenis heeft achtergelaten.

Ronald Venetiaan op 25 mei 2010 nadat hij zijn stem had uitgebracht.