RECENSIE — ‘Monikondee’: lokaal meesterwerk met universeel thema

door

Tekst en beeld Euritha Tjan A Way

Hoe vertel je de wereld hoe verandering werkt in een traditionele samenleving en op een grens die ligt tussen heden en verleden, tussen een westers georiënteerd land en een ontwikkelingsland. Die uitdaging gingen filmmakers Tolin Erwin Alexander, Lonnie van Brummelen en Siebren de Haan aan met het maken van de filmdocumentaire ‘Monikondee’.

De film volgt bootsman Boogie op de Marowijnerivier op weg naar Drietabbetje waar een krutu wordt gehouden in verband met wandaden van zijn neefje. Boogie moet, voordat hij daar aankomt, diverse stops maken op de immense en zeer gevaarlijke Marowijnerivier, die in de droge tijd ook nog veel rotsformaties heeft die uit de rivier steken. De rivier vormt de grens tussen Suriname en Frans-Guyana.

Schildpadden en inheemsen

In de verhaalstijl van wat de fiiman (vrije mensen) kennen als de ‘mato‘ vertelt elke stop een deel van het verhaal. Elk stuk draagt bij aan het gehele beeld dat de film weergeeft. De term fiiman vindt Boogie beter passen bij de binnenlandbewoners die de plantages zijn ontvlucht tijdens de slavernij dan marrons.

Boogie start zijn tocht op de Marowijnerivier bij het inheemsendorp Galibi, nadat hij zijn boot met kennis, die van generatie op generatie is overgebracht, zelf heeft hersteld. Hij brengt benzine naar Galibi.

De inheemsen vertellen over de uitdagingen waarmee ze zitten. Het gaat door merg en been wanneer één van de oudere vrouwen vertelt dat met de instelling van een natuurreservaat voor bedreigde schildpadden, deze dieren een beschermde plek hebben.

Echter, de inheemsen hebben geen enkel recht op de grond waar ze wonen. De essentie van het grondenrechtenvraagstuk, waar Surinaamse inheemse en fiiman gemeenschappen mee kampen, kon niet beter worden verwoord.

Spirituele connectie

Terug op Albina wordt meer benzine en allerlei boodschappen ingeladen voor mensen langs de rivier. Boogie bezoekt daarna zijn vrouw in Saint-Laurent-du-Maroni aan de Franse kant. Dat en het feit dat de euro wordt gebruikt in de meeste Chinese winkels langs de rivier, die allemaal aan de Suriname kant zijn, laten de verwevenheid tussen de twee landen en hun economieën zien.

Tijdens de trip vertelt Boogie ook over de spirituele connectie die de fiiman hebben met de natuur en de verschillende ‘sweri‘ (orakels) van het gebied. Hij en veel van de mensen die in het gebied onderdeel zijn van de toeleveringsketen van de goudindustrie die met kwik de rivieren vervuilt, weten dat ze de regels van het orakel overtreden. Echter, hij geeft ook toe: “Moni tron wi basi”.

Impliciet geeft hij hiermee de essentie van de film aan. Want, is geld vooruitgang en wat is dan de prijs daarvan? Is een met kwik vervuilde of een door skalians ontregelde rivier de prijs van vooruitgang en ontwikkeling waard?

Traditie

De film toont ook dat er nog steeds traditionele elementen binnen de samenlevingen zijn. Te zien is dat er onderling nog wordt geruild en dat de traditionele manier van conflicten beslechten nog in stand is gebleven. En terwijl de traditie van herstelrecht leeft in het binnenland doordat al jarenlang taakstraffen worden gegeven, is dit systeem nog maar net weer geïntroduceerd in Paramaribo.

Door de ervaringen van een hardwerkende, maar door moderniteit en traditie gedreven bootsman laten Alexander, Van Brummelen en De Haan de uitdagingen zien waarmee de mensen die in het stroomgebied van de Marowijnerivier wonen te maken hebben. Hun gevecht om traditie te behouden tegen de achtergrond van wat geld en een prestatiemaatschappij met zich meebrengen is weliswaar in een notendop te zien, maar vormt een universeel thema.

Vandaar ook de goede reacties op de film. Een zeer speciale vermelding verdienen de cinematografie en het geluid dat in de luidruchtigheid van de rivier toch van uitzonderlijke kwaliteit zijn. Een meesterstuk met een actuele boodschap is ‘Monikondee’ en ‘wie oren heeft die hore’.-.

Streamer:

‘Echter, hij geeft ook toe: ‘Moni tron wi basi‘.’ – Bootsman Boogie