Oprichten nationaal monument inheemsen in voorbereiding

door

Op het wapen van Suriname staan twee inheemsen. Zij waken over het schild van de natie en herinneren eraan dat de geschiedenis van dit land begint bij zijn eerste bewoners. Toch staat er in Paramaribo geen nationaal monument dat de inheemsen eert. De Organisatie van Inheemsen in Suriname (OIS) wil daarom in de Palmentuin een speciaal monument oprichten. Voorzitter Stanley Liauw Angie tegenover de Ware Tijd: “Het plan, voor het Nationaal Monument der Inheemsen ligt al zeventien jaar klaar. Wij vinden het belangrijk dat de inheemsen een monument krijgen als vertrekpunt naar eenheid en vooruitgang.”

Tekst Audry Wajwakana

Beeld privécollectie

Terwijl andere bevolkingsgroepen elk een eigen gedenkteken hebben, ontbreekt voor inheemsen een fysieke plek in de samenleving, afgezien van een gedenkplaat die in 2019 bij de ingang van de Palmentuin is aangebracht. Echter, de hierop afgebeelde (inheemse)figuren zijn niet representatief voor de Surinaamse inheemsen vindt Liauw Angie. Hij benadrukt dat de inheemse gemeenschappen als eerste bewoners van het land erkenning verdienen, juist omdat zij jarenlang aan de rand van de samenleving zijn gedrukt. “Daardoor is de ontwikkeling in veel dorpen nauwelijks op gang gekomen.”

Het vraagstuk rond de grondenrechten beschouwt hij als een kwestie van tijd. “Zodra de inheemse gemeenschappen zich verenigen en dit onderwerp gezamenlijk als prioriteit stellen, zal de regering niet anders kunnen dan onze rechten erkennen.” Hij doet daarom een oproep tot samenwerking en eenheid om te werken aan een betere toekomst voor alle inheemse gemeenschappen.

Ontwerp

Het ontwerp voor het monument is gemaakt door Winston van der Bok (1947-2021), een Kaliña-kunstenaar, die zijn wortels en verhalen van zijn oorsprong via zijn kunst levend hield. In 2008 werd hij door de commissie Nationaal der Inheemsen – met onder anderen Harriëtte Joeroeja, Armand Zunder en inheemse gezaghebbenden – benaderd om het ontwerp te maken.

Het monument vormt een wezenlijk onderdeel van zijn nalatenschap en is geïnspireerd op een traditioneel Wayana-gemeenschapshuis. Het symboliseert samenkomst, rituelen, identiteit en veerkracht. In het midden hangt de maluana, een houten schijf met mythische figuren, in de visie van de ontwerper symbolisch voor transformatie en herstel. Vier bogen met inheemse symbolen verwijzen naar de windrichtingen. Aan de ‘rand’ zullen traditionele banken in de vorm van dieren worden geplaatst. Ook voorziet het ontwerp in een informatiezuil over de geschiedenis en bijdragen van de inheemse bevolking.

De OIS wil het monument samen met de inheemse gemeenschappen realiseren, maar staat ook open voor samenwerking met anderen Er zal voor realisatie van het project een werkgroep worden ingesteld. Voor de Palmentuin is gekozen omdat dit park historisch is verbonden met het voormalige inheemsendorp Paramuru, waar vroeger betekenisvolle rituelen, zoals pïyai-seances werden gehouden. Die symbolische keuze is ook een herinnering aan de bredere geschiedenis van de inheemse volkeren, wier verhalen vaak onderbelicht blijven in het nationale bewustzijn.

In het Surinaamse geschiedenisonderwijs wordt nog altijd onderwezen dat Columbus op 12 oktober 1492 Amerika heeft ‘ontdekt’. In de Verenigde Staten van Amerika wordt die dag nog herdacht als ‘Columbus Day’. Inheemse gemeenschappen in Suriname markeren deze datum juist als het begin van eeuwenlange onderdrukking en uitroeiing sinds de aankomst van Columbus in 1492.

Tot op de dag van vandaag krijgen de inheemsen weinig erkenning. Hun historische strijd tegen de kolonisator, hun rol als ‘rode slaven’, hun eeuwenlange bescherming van het bos en hun decennialange strijd voor grondenrechten worden nauwelijks erkend.

Ook leiders eren

Suriname werd in 2015 door het Inter-Amerikaans Hof voor de Mensenrechten veroordeeld in de grondenrechtenkwestie, maar heeft de vonnissen nauwelijks uitgevoerd. Zonder deze erkenning hebben inheemsen geen zeggenschap over hun land of over de inkomsten uit internationale carbon-betalingen.

Een monument zou een eerste symbolische en concrete stap zijn naar erkenning en eerherstel. In zijn laatste expositie ‘Nurture the World’ (2018) benadrukte Van der Bok dat samenwerking essentieel is voor de realisatie van het monument. De OIS vindt de tijd gekomen de handen ineen te slaan om de stem van de inheemsen ‘zichtbaar’te laten zijn in het hart van Paramaribo, de Palmentuin.

De organisatie wil eerst het monument realiseren en zich daarna richten op de verschillende momenten tijdens de Binnenlandse Oorlog, die ook een belangrijk deel vormen van de Surinaamse geschiedenis, waarin de inheemse gemeenschap was betrokken. “Er waren leiders die hebben aangetoond dat je niet met ze kunt doen wat je wil. Er is strijd gevoerd en er is een vredesakkoord gekomen. Daarom wil ik die leiders hun rechtmatige plaats geven”, zegt Liauw Angie, die zelf, toen als veertienjarige jongen, betrokken was bij de oorlog.

De waardering en het respect voor die leiders hebben hem doen besluiten dat ook zij een monument verdienen. “Zonder hen zouden we vandaag niet praten over inheemse dorpen. En misschien zelfs niet over grondenrechten. Ze hebben ons geleerd om niet op te geven, om te blijven strijden voor de woon- en leefgebieden en voor het in stand houden van onze gemeenschappen”, benadrukt Liauw Angie. Hij wil daarom ook een monument van deze grote leiders plannen. “We schrappen dat niet weg, maar als eerste zal het nationaal monument der inheemsen er moeten komen.”