Openbaar toegankelijk kadaster niet gewenst 

door

Grondbezit in Suriname kost niets, terwijl er vermogensbelasting op geheven kan worden 

Het probleem met gronduitgifte in Suriname lijkt onoplosbaar. Zeker na de vernietigende publicatie van de Rekenkamer getiteld ‘Rechtmatigheidsonderzoek gronduitgifte’ en de recente uitspraken van president Jennifer Simons lijken oplossingen verder weg dan ooit. Voorzitter Nielkamal Kalpoe van de Vereniging van Landmeters ervaart de problemen met het systeem elke dag. “Dit komt veelal omdat grondbezit in Suriname niets kost.” 

Tekst en beeld Euritha Tjan A Way 

Het kantoor van Kalpoe aan de Jagernath Lachmonstraat, net naast Finabank, is maar wat druk met het oplossen van dit soort problemen. Het bestaat al 47 jaar en Kalpoe is de derde generatie landmeters die er leiding aan geeft. 

De vorige twee landmeters waren René Lieuw Kie Song en Errol Verwey, die beiden intussen zijn overleden. Volgens Kalpoe hebben zij niet alleen hun kennis overgedragen aan de jongere generatie, maar ook de norm gezet voor kundige en vooral integere dienstverlening. Ze noemt de twee haar goeroes. Achterin het kantoor staat een archief met enorm veel stukken die Kalpoe van hen heeft overgenomen en zelf ook heeft aangevuld. 

Landmeter secuur 

Alles staat er ordelijk bij. Ook de stapel met dossiers die zijn afgehandeld, waar nog voor moet worden betaald en de stapel nog op te lossen problemen. Het kantoor waar Kalpoe zelf zit, ziet er opgeruimd uit en is vol licht. “Een landmeter moet secuur zijn; veel moet je opvallen. Oog voor detail is belangrijk”, zegt Kalpoe. Daarnaast moet een landmeter niet alleen technische en juridische kennis hebben, maar ook een behoorlijke dosis leiderschapskwaliteiten en maatschappelijk inzicht.  

Kalpoe behoort tot de eerste lichting landmeters die is opgeleid toen het idee weer postvatte dat Suriname een goed landinformatiesysteem moest hebben. Rond het jaar 2000 werd met die gedachte en met ontwikkelingshulp het project Grondregistratie en Landinformatiesysteem uitgevoerd. “Ik wilde altijd al iets doen in de techniek. Ik ging naar een lezing over het onderwerp landregistratie en landmeetkunde”, vertelt Kalpoe over de eerste kennismaking met wat later haar beroep zou worden. “Ik schreef me in en was met een medestudente de eerste lichting van de studie Landmeetkunde in 2004. Het was geen makkelijke opleiding met technische toegepaste wiskunde en veel getallen, maar uiteindelijk lukte het wel.”  

‘Daarom werken wij niet met het Glis-bestand; het is vervuild.’ 

Na haar studie aan de Anton de Kom Universiteit, waar de docenten bestonden uit deskundigen uit Nederland die in Suriname ook bezig waren het project Grondregistratie en Landinformatiesysteem uit te voeren, volgde een praktijkstage. “Ik begon met het aan elkaar plakken van kaarten en zegels op perceelkaarten en meer van dat soort werk. Ik dacht soms: ‘Heb ik hiervoor zo lang gestudeerd?’, maar het heeft mij veel praktische kennis bijgebracht. Het is net als een arts: na de theorie moet je in de praktijk leren werken.”  

Kadasterdeskundige 

Kalpoe heeft haar afstudeerproject niet in Suriname gedaan. “Ik heb dat gedaan bij het kadaster op Curaçao. Ik heb mij dus gespecialiseerd op het gebied van kadaster- en landregistratiesystemen. In mijn afstudeerscriptie heb ik modellen bedacht om grondadministratie in Suriname in te richten en toegankelijk te maken voor de burger.”  

Ze legt uit dat de functie van een kadaster is in kaart brengen wie grond bezit, waar en hoeveel. “Dat is vooral belangrijk voor de ruimtelijke inrichting van het land, doelmatig gebruik van grond en ondersteuning van de economie in het land.” Het doel van een goed functionerende grondregistratie is altijd het verschaffen van rechtszekerheid bij het economisch verkeer van onroerend goed.  

Rond het einde van de jaren veertig in de naoorlogse wereld werd een belangrijk speerpunt in Suriname: alle natuurlijke hulpbronnen, waaronder ook grond, te registreren en in kaart te brengen. In het land bestond destijds geen eenduidige grondregistratie. Er was geen plek waar alle uitgegeven gronden en eigendomsterreinen waren geregistreerd. Bij eigendomspercelen werden alleen de akten van overdracht geregistreerd, niet de kaarten. Die waren bij de eigenaren en de landmeters van toen.  

Na de Tweede Wereldoorlog werden dus instituten als het Bureau voor Luchtkartering en de Dienst voor Bodemkartering opgezet. Projecten als operatie Grasshopper van Franklin Essed werden toen ook uitgevoerd. Het kadaster kwam toen ook op gang met het Domeinkantoor, dat het beheer over domeingrond moest voeren en alle grondaanvragen en uitgegeven grond moest bijhouden. Terwijl het Domeinkantoor het beheer uitvoerde over domeingrond en uitgegeven gronden in erfpacht, grondhuur en huur, werden alle eigendomsoverdrachten bijgehouden bij het toenmalige Hypotheekkantoor in de Openbare Registers.  

Toch wilde de politiek nog niet volledig overgaan tot een centrale, toegankelijke plek voor alle grondregistratie en was het aantal landmeters niet groot. Vervolgens kwamen de onafhankelijkheid en de coup, waardoor veel expertise het land verliet.  

Het aantal malversaties met grond nam toen ook toe, want er was geen toezicht. Toen dat werd ingezien, werd weer begonnen met een opleiding voor landmeters, maar er zijn veel gaps tussen de periodes van opleiding. Ook tussen de landmeters van toen, de landmeters die zijn opgeleid in 2000 en de groep die recent is opgeleid, bestaan veel periodes waarin er weinig deskundigheid in het land was.  

Een oude machine waarmee lucht’s werden geanalyseerd staat nog in het kantoor van landmeter Kalpoe.-. 

MI-Glis 

Met het project Grondregistratie- en Landinformatiesysteem (2000-2010) moesten wetgeving (de Glis-wet) en een instituut (het huidige Management Instituut Grondregistratie en Landinformatiesysteem MI-Glis komen dat de centrale administratie van zowel particuliere als publieke gronden moest realiseren. Maar er was een probleem. “Na afkondiging van de Glis-wet in 2010 was het de bedoeling dat mensen hun kaarten lieten registreren bij Glis. Maar dat wilden ze niet, omdat er niet genoeg vertrouwen was en mensen geen inzage wilde geven in wat ze in bezit hadden”, legt Kalpoe uit.  

Door ondeskundigheid en misschien ook door gebrek aan leiderschap bij Glis is het registratieproject niet goed uitgevoerd. Enkele landmeters hebben wel meegewerkt en hebben hun kaarten ingeleverd en geld daarvoor gehad. Maar de verificatie van de aangeboden kaarten heeft nooit plaatsgevonden. “Mijn kantoor heeft niet meegewerkt, omdat het aanbestedingsproces voor het aanleveren van perceelkaarten in digitaal formaat niet transparant en eerlijk had plaatsgevonden. Wij weten ook dat het Glis-percelenbestand niet de juiste perceelsgewijze indeling weergeeft, omdat het bestand is opgebouwd uit oude kaarten die dus nooit zijn geverifieerd.”  

De bedoeling van de Glis-wet was ook dat de Dienst der Hypotheken, het Kadaster, de Dienst Geodesie en het Centraal Bureau Luchtkartering werden samengevoegd. Maar tot een betrouwbaar kadaster is het toen ook niet gekomen, ook omdat er geen inzichtelijk systeem is waarin alle updates over de staat van een stuk grond kunnen worden gevolgd. “En dit is dus politieke onwil. Een toegankelijk systeem met up-to-date kadaster zou inzichtelijk maken wie grond heeft en dat willen eigenaars, die heel vaak ook politici zijn, niet. Daarom wordt grond in Suriname gezien als een lucratieve investering. Het kost niets.”  

Mensen kunnen daardoor jarenlang grond onttrekken aan het productieproces en de overheid loopt daardoor inkomsten mis. “Terwijl het innen met een transparant systeem zoveel malen makkelijker is en dan kan ook belasting op vermogen beter worden geïnd. Grond is vermogen…..”  

‘Het systeem met grondconversie, dat bovenop al deze problemen kwam, heeft het alleen maar erger gemaakt.’ 

Kalpoe neemt een urgent telefoontje aan en bladert in een file op haar bureau. Zuchtend legt ze neer. “Dit is dus het merendeel van ons werk. Mensen komen bij ons, omdat ze niet uit de problemen komen met hun perceel.”  

Ze verwijst naar een stuk grond dat een familie wil verkopen. “Er staat echter een gebouw op en niemand weet hoe dat kon. Uit ons onderzoek blijkt dat een deel van dat perceel is verkocht aan iemand anders, maar dat is nooit doorgegeven en geregistreerd bij Glis.”  

Kalpoe legt uit dat het onderzoek dat door haar bureau is gedaan, Glis had moeten doen bij de verificatie van alle kaarten die bij de opzet van het instituut werden ingeleverd. “Daarom werken wij niet met het Glis-bestand; het is vervuild.”  

Goudconcessies 

Ook het opmeten voor het uitgeven van goudconcessies doet ze vrijwel niet meer. “Ook bij het ministerie van Natuurlijke Hulpbronnen, afdeling Geologisch Mijnbouwkundige Dienst (GMD), kunnen we al heel lang niet in het systeem en ik brand m’n handen er dus liever niet aan.”  

Wel heeft ze recent een oude klant geholpen om zijn concessiecoördinaten te delen met een ander die vond dat er een overlapping was. “Omdat ik een tijd geleden ook door een groot bedrijf was benaderd om coördinaten van een concessie, die het van GMD gekregen had, na te gaan, ben ik erachter gekomen dat de coördinaten van mijn klant en die GMD had gegeven aan het grote bedrijf precies dezelfde waren.” Ze noemt een aantal andere bijna ondenkbare zaken die ze heeft meegemaakt met goudconcessies. “Ik sta versteld van de dingen die ik zie gebeuren.”  

Kalpoe heeft na haar afstuderen en stage gesolliciteerd bij Glis. “Dat was in 2005. Ik ben toen niet aangenomen, terwijl ik juist wel afgestudeerd was in kadaster en landadministratie. Heel vaak is mijn scriptie van toen gelezen en het systeem dat ik heb bedacht, is goed bevonden. Maar men mist de capaciteit denk ik om het op te zetten. Daar is veel inzicht en natuurlijk politieke wil voor nodig.”  

Wel vooruitgang 

Toch is wel enige vooruitgang geboekt de afgelopen jaren. “Eindelijk kregen we in 2016 de landmetersinstructie en daarmee een systeem van eenduidige vastlegging van perceelsgrenzen met behulp van geografische coördinaten. Vanaf toen konden percelen in verhouding correct worden weergegeven.”  

Echter, zo kwamen ook meer fouten aan het licht. “Iemand denkt bijvoorbeeld dat ze heeft gebouwd op het derde perceel in de straat, maar het is soms op een perceel van een ander. Daarom zeg ik tegen mensen: ‘als je een perceel wenst te bebouwen, laat het goed opmeten’. Maar het is niet verplicht en het kost wel wat, dus dan doen ze het niet.”  

Ze merkt op dat veel mensen denken geen voordeel te hebben aan een goede kaart en soms gewoon bij pseudo-landmeters kaarten laten maken. “Het kost in eerste instantie niet veel, maar kan veel hoofdpijn opleveren later”, waarschuwt Kalpoe.  

In het rapport van de Rekenkamer valt af te lezen dat het de overheid zelf is die, door inconsequent en niet volgens de regels te werken, de burger rechtszekerheid ontneemt. Dat ziet Kalpoe ook gebeuren bij het verstrekken van bereidverklaringen en beschikkingen. “In negen van de tien gevallen kent de burger het verschil niet. Beide vervallen als de burger geen actie onderneemt. De vorige regering heeft domeingrond verkaveld en uitgegeven, maar zonder de wettelijke voorschriften van een verkaveling zoals vastgesteld in de Stedenbouwkundige wet in acht te nemen. Kijk wat dan gebeurt.”  

Kalpoe wijst naar het Glis-systeem, waar duidelijk te zien is dat heel veel percelen in Commewijne bij Mariënburg zijn uitgegeven. “Maar deze mensen zullen hun perceel nooit kunnen bereiken. Er is niet eens een straat geprojecteerd. Hoe moeten ze dan daar komen?” vraagt ze hoofdschuddend.  

Ze zegt dat de Glis-landmeter die de vroegere staatslandmeters heeft vervangen, het bij elke verkiezing heel druk heeft. “Bij verkiezingen wordt met uitgifte gestrooid en die ene Glis-landmeter kan onmogelijk alle aanvragen die af moeten zijn goed controleren. Dus natuurlijk glipt er wat door. Het systeem faalt dus op meerdere controlepunten.”  

Ze zegt dat sommige van die uitgegeven percelen in Mariënburg bijvoorbeeld niet zijn geregistreerd, want er is geen straatregisternummer aan gekoppeld. “Technisch en administratief wil dat zeggen dat het perceel dus vrij is; de minister van GBB mag het bij wet gewoon weer uitgeven. Het lijkt erop dat er al tientallen jaren bewust beleid wordt gevoerd om gronduitgifte in te zetten als politiek instrument tijdens verkiezingen en om de wettelijke procedures die een rechtvaardige verdeling van grond moeten waarborgen, te omzeilen in het voordeel van enkelen.”  

Alle regeringen schuldig 

Kalpoe vindt, in tegenstelling tot president Jennifer Simons, dat niet alleen de percelen uitgegeven tussen 2020 en 2025 onrechtmatig zijn. “Het gronduitgiftebeleid is vanaf 2005 bergafwaarts gegaan. In de periode 2005-2010 stond het grondbeleid onder leiding van de Pertjajah Luhur. Toen begon het uitgeven van grond via allerlei stichtingen. Maar erger nog: in de periode 2010-2020 is het Domeinkantoor diverse keren verhuisd.”  

De openbare leggers waarop grondaanvragen en uitgiftes waren genoteerd, werden niet meer bijgehouden. Dat maakte onderzoek naar vrij domein onmogelijk. “Daarvan heeft de politiek toen goed gebruikgemaakt om zich grond toe te eigenen. En toen was de NDP aan de macht.” Die regering heeft dus ook nagelaten om een goede grondadministratie, zoals wettelijk bedoeld was, vorm te geven, meent Kalpoe.  

Ze heeft geen idee hoe de onrechtmatige uitgiftes die de Rekenkamer heeft geconstateerd, moeten worden opgelost. “Misschien een generaal pardon, maar dan keur je ook de dubieus uitgegeven percelen goed. Dit is een groot probleem.”  

Kalpoe zegt dat vrijwel elke regering heeft meegewerkt aan het uitgeven van grond op manieren die de burger geen rechtszekerheid geven. “Maar de vorige regering was de ergste. Het systeem met grondconversie, dat bovenop al deze problemen kwam, heeft het alleen maar erger gemaakt.”  

Simons zei bij terugkeer van de Belém Climate Summit dat ze weet dat percelen onrechtmatig zijn uitgegeven de afgelopen jaren. “Daarom heb ik alle uitgiftes laten stoppen en dan gaan we kijken: als de kleine man een perceel nodig heeft om een huis op te zetten, dan gaan we het rechtmatig maken”, zei het staathoofd. Wat verder met de grotere meute zal gebeuren, is vooralsnog onbekend.-.  

Een deel van het goed onderhouden archief van Kalpoe. “Deze stukken zijn heel oud en alleen wij hebben ze.”.-.