Ons wonderbaarlijk brein (1)

door

Deze serie – ‘Ons wonderbaarlijk brein’ – is bedoeld om de niet medisch opgeleide burger in hoofdlijnen een overzicht te geven van de ontwikkeling van het centrale zenuwstelsel en het brein vanaf de bevruchting tot de volwassenheid van het brein (25-27 jaar). Ook worden enkele aangeboren en niet aangeboren beperkingen die invloed kunnen hebben op de cognitief-emotionele ontwikkeling van de mens besproken. Let wel: deze serie heeft niet als doel dat u een eigen diagnose gaat stellen, want daarvoor is deskundige opleiding en ervaring vereist. U zal wel, na deze reeks artikelen te hebben gelezen, kritische en intelligente vragen aan uw medische behandelaar kunnen stellen en een eventuele diagnose beter kunnen begrijpen.

Tekst Richenel Ellecom

Beeld Alamy.com

Drie weken na de bevruchting van de eicel door een zaadcel begint het zenuwstelsel zich te ontwikkelen in de vorm van een plaat (neurale plaat), die langzaam – tegen het einde van de derde week – een tube vormt (neurale tube). Rond de vierde week beginnen het brein en de ruggengraat zich te vormen. Tegen de achtste week van de zwangerschap beginnen de primitieve onderdelen van het brein zich te vormen (voor-, midden- en achterhersenen).

“De mens wordt geboren met 85 tot honderd miljoen hersencellen, die nog niet optimaal zijn gespecialiseerd. Daarom kan het kind onder meer niet direct praten, lopen of zichzelf verzorgen”

De ontwikkeling van het brein en het zenuwstelsel begint heel vroeg, soms zelfs voordat de moeder weet dat zij zwanger is. Het zenuwstelsel begint zich te vormen voor de andere inwendige organen, omdat het zenuwstelsel alle andere organen monitoort en in sommige gevallen aanstuurt. Deze periode is kritisch, omdat wat de moeder eet of drinkt of medicatie die zij inneemt de ontwikkeling van het foetus kan beïnvloeden.

De navelstreng verbindt de foetus met de bloedstroom van de moeder en wordt zo gevoed. Ook schadelijke stoffen die de moeder zou eten of drinken en medicatie die zij inneemt, kunnen zo de baby bereiken. Deze stoffen kunnen de ontwikkeling van de baby beschadigen.

Deze invloed op de ontwikkeling van de organen van de baby wordt de epi-genetische beïnvloeding genoemd. Wanneer er genetische fouten ontstaan gedurende de ontwikkeling van de baby worden deze genetische stoornissen genoemd. Beide zijn aangeboren. Als de zwangerschap een normaal traject beloopt, ongeveer veertig weken, dan wordt het kind geboren.

Postnatale ontwikkeling

In de postnatale ontwikkeling – dus na de geboorte – maakt het kind verschillende (fysieke, cognitieve, emotionele en sociale) fasen van ontwikkeling door. In deze serie wordt de cognitief-emotionele ontwikkeling (hersenen, denkpatronen en gevoel) aan de orde.

De denk- en gevoelsontwikkeling is afhankelijk van de cellulaire (hersencellen) ontwikkeling van het brein. De mens wordt geboren met 85 tot honderd miljoen hersencellen, die nog niet optimaal zijn gespecialiseerd. Daarom kan het kind onder meer niet direct praten, lopen of zichzelf verzorgen.

De ongeveer honderd miljoen cellen moeten worden georganiseerd in netwerken die het kind bij de ontwikkeling moet helpen om verschillende vaardigheden te leren waarmee de persoon op latere leeftijd in de wereld kan overleven. Om deze netwerken te creëren, moet het lichaam ruimte maken in de schedel. Dit proces kan worden vergeleken met een beeldhouwer die uit een stuk steen of hout een herkenbaar beeld creëert.

Het lichaam voert dus honderdduizenden cellen af om ruimte te maken voor de netwerken die lopen, denken, spreken, inzicht ontwikkelen, kritische beslissingen moeten faciliteren. Dit proces heet apoptose.

De netwerken bestaan uit gespecialiseerde cellen die verbindingen maken met elkaar om een bepaalde functie te vervullen en te perfectioneren. Neem een pasgeboren baby die niet helder ziet en niet kan lopen. Het basisprincipe van hersenontwikkeling is een posterieure-anterieure ontwikkeling, wat betekent dat de hersenen zich van achteren naar voren ontwikkelen.

Bij de geboorte ziet het kind nog vaag, omdat het visuele netwerk nog niet helemaal goed is ontwikkeld. Naarmate het kind ouder wordt, beginnen de verschillende aspecten van het visuele netwerk – gezichtsveld, scherpte/diepte, interpretatie van het beeld enzovoorts – te verbeteren.

Een ander voorbeeld is dat van het motornetwerk. Bij de geboorte kan het kind niet zelf keren als het op de rug of buik wordt gelegd. Bij twee maanden kan het kind het hoofd opstoten en bij vier tot zes maanden begint het kind te rollen van rug naar buik en omgekeerd.

Ook het lopen gaat in fasen naar gelang de ontwikkeling van het motornetwerk plaatsvindt. Tussen zes en zeven maanden begint het kind te kruipen. Tussen negen en tien maanden begint het kind zich op te trekken aan meubels of andere voorwerpen en rond twaalf maanden kan het kind de eerste stappen maken. Dit zijn slechts enkele voorbeelden van de tientallen postnatale netwerken en sub-netwerken die de ontwikkeling doormaken, zodat een volwassen persoon optimaal kan leven in de wereld.

Netwerksystemen ontwikkelen zich niet geïsoleerd van elkaar, want om optimaal te kunnen functioneren moeten de netwerken met elkaar kunnen communiceren om een bepaald doel, op een intelligente manier, te kunnen bereiken. Behalve dat netwerken met elkaar communiceren, vindt er ook verwerking van informatie binnen elk netwerk (intranetwerk) plaats, waarna die met andere netwerken (internetwerk) communiceert.

*In deel twee zal worden stilgestaan hoe de hersencellen met elkaar communiceren.

Richenel Ellecom (899-6441/ramdas1947@yahoo.com), Psy.D., Dr.P.H., HSPP, is preventieve geneeskundige- en medisch voedingskundige specialist, alsook klinisch en forensische neuropsycholoog.