Mulokot-voorzitter Itoewaki: ‘We hebben een vorm van kolonisatie meegemaakt, maar zijn nooit tot slaaf gemaakt’

door

De afgelopen jaren hebben steeds meer inheemse vrouwen een voortrekkersrol ingenomen in de strijd voor verbetering van de positie van de inheemsen en voor erkenning van de grondenrechten. Niet omdat ze dat per se fijn vinden, maar omdat het een noodzaak is. In dit drieluik delen drie vrouwelijke activisten hun verhaal en inzichten over de lotsverbetering van hun volk met de Ware Tijd. Vandaag het derde tevens laatste gesprek met activist en Mulokot-voorzitter Jupta Itoewaki.

Tekst en beeld Kevin Headley

“Eén van onze focuspunten is dat we het niet alleen willen hebben over de problemen van de inheemsen. Genoeg mensen praten daar al over. Wij willen juist laten zien dat we met oplossingen komen. Want alleen dan kunnen we onder meer het bos beschermen. Al als klein meisje ging ik er volledig voor wanneer ik een droom of doel voor ogen had. Ik doe het voor mijn grootmoeders. Toen we de stichting oprichtten, begonnen we klein. Maar ik had toen al de droom dat de organisatie groot en sterk zou worden.” Dit verklaart Jupta Itoewaki, activist en voorzitter van Mulokot, in gesprek met de Ware Tijd.

“Wanneer inheemse organisaties een positieve activiteit organiseren, komt dat nauwelijks in het nieuws, omdat men dat niet nieuwswaardig vindt”

De stichting bestaat al jaren en is flink gegroeid in naamsbekendheid, zowel nationaal als internationaal, maar ook in het aantal medewerkers. De oorspronkelijke bedoeling was vooral om de Wayana-bevolking te ondersteunen met ontwikkelingsmogelijkheden en kansen. De Wayana wonen in het zuidoosten van Suriname, in het grensgebied met Frans-Guyana en Brazilië, aan de rivieren Lawa, Litani, Boven-Tapanahony, Paloemeu en Oelemari.

Versterking organisatie

In de beginjaren richtte de stichting zich vooral op het verbeteren van de voedselvoorziening en -zekerheid, verbetering van de gezondheidszorg en het onderwijs van de Wayana’s. Maar tegenwoordig komt Mulokot op voor inheemse volkeren in het algemeen, onder meer in de strijd voor erkenning van hun grondenrechten.

Door bezoeken aan andere inheemse organisaties in de regio leerden Mulokot-medewerkers hoe strategieën te ontwikkelen om verder te groeien. “In plaats van ons eerst te focussen op het binnenhalen van geld, richtten we ons op de institutionele versterking van het bestuur en de medewerkers. Als er een projectvoorstel moest worden geschreven, deden we dat samen.”

Er is ook een visiedocument gemaakt waarin alles staat dat de stichting belangrijk vindt voor haar toekomst. “Daarmee hebben we onze organisatie richting gegeven. Na enkele jaren evalueren we of de punten nog relevant zijn of dat ze moeten worden aangepast. Dat de ontwikkeling van de organisatie zo snel zou gaan, had ik niet verwacht, maar het was wel een doel dat we hadden gesteld.”

Trots volk

Itoewaki noemt de Wayana een trots volk. “We hebben zeker een vorm van kolonisatie meegemaakt, maar we zijn nooit tot slaaf gemaakt, omdat we te ver in het binnenland woonden … in het zuiden van Suriname. Eén van onze leiders, Kailawa – piaiman en chief – wilde niet dat zijn volk tot slaaf werd gemaakt en bracht het daarom verder het binnenland in. Zijn volk had veel vertrouwen in hem en volgde hem. Ter ere van hem hebben we onze organisatie Mulokot genoemd, wat verwijst naar één van onze watergeesten.” Het verhaal laat zien dat de Wayana altijd hun eigen toekomst hebben bepaald, meent Itoewaki. Zelfredzaamheid is dus niets nieuws voor dit volk.

Haar eerste reis in een klein vliegtuig, van haar dorp naar de stad, maakte diepe indruk op haar. Ook een bezoek aan Bolivia via een project van Conservation International Suriname zorgde voor waardevolle netwerkervaring.

In 2018 nam Itoewaki als eerste Wayana ooit deel aan een VN-fellowship voor inheemse volkeren in Genève, Zwitserland. Deze ervaring zorgde ervoor dat ze besloot meer kansen te wagen in het leven. “Van de vierhonderd sollicitanten was ik één van de 35 uitverkorenen. Het was mijn eerste reis alleen: alles moest ik zelf doen. Alleen in het vliegtuig, mezelf wegwijs maken in Zwitserland, me verstaanbaar maken in het Engels. Deze reis heeft me helemaal veranderd. Vanaf toen durfde ik veel meer te doen; voor mezelf op te komen. Die ervaring betekende een routewijziging in mijn leven én in het organiseren van Mulokot.”

Sindsdien heeft Itoewaki veel andere reizen ondernomen en Suriname en haar volk zelfs vertegenwoordigd tijdens een TEDx Talk. Dat is een korte, inspirerende presentatie van maximaal achttien minuten waarin iemand een idee, concept of verhaal deelt over zijn of haar expertisegebied. TEDx Talks staan bekend om hun storytelling en het op een boeiende, toegankelijke manier overbrengen van complexe onderwerpen.

Verkeerde info grondenrechten

De voorzitter meent dat de overheid en andere belanghebbenden de wettelijke erkenning van de collectieve rechten van inheemse en tribale volkeren in Suriname bewust tegenhouden. “In Suriname wordt opzettelijk misinformatie gedeeld, zodat mensen het niet goed begrijpen. Mulokot probeert daarom zoveel mogelijk de juiste informatie te geven: dat de gronden die ons toebehoren niet zomaar worden weggegeven. Bij aanname van de wet profiteren niet alleen de inheemsen, maar heel Suriname, want de wet zorgt ook voor bescherming van het bos. De inheemsen hebben namelijk bewezen goed voor het bos te zorgen. Vroeger werd ik boos, maar nu neem ik de tijd om zaken goed uit te leggen.”

Ondanks alles is ze hoopvol dat onder de regering-Geerlings-Simons/Rusland vooral de wet op de grondenrechten zal worden aangenomen.

Zichtbaarheid inheemsen

Er is weinig bekend over de inheemsen in Suriname. Dat komt deels doordat er weinig onderzoek naar hen is gedaan, maar ook omdat er weinig met de beschikbare informatie wordt gedaan. Daarnaast vormen de inheemsen een kleine groep in de Surinaamse samenleving.

Itoewaki stelt dat meer informatie kan worden gedeeld, bijvoorbeeld via lezingen over thema’s die de inheemsen raken, zoals wetgeving en geschiedenis. “We zijn niet onzichtbaar. Veel namen in Suriname verwijzen juist naar de inheemsen, zoals ‘Suriname’ en ‘Paramaribo’. We staan op het wapen van Suriname. Veel plekken zijn ooit van de inheemsen geweest. Maar velen weten dat niet of zijn het vergeten. Deze informatie moet worden gedeeld. Pas wanneer er een protest wordt gehouden of iets misgaat, wordt over de inheemsen gesproken. En dan krijgen wij de schuld. Weinig mensen houden rekening met de aanleiding. Wanneer inheemse organisaties een positieve activiteit organiseren, komt dat nauwelijks in het nieuws, omdat men dat niet nieuwswaardig vindt. Dat moet veranderen. We moeten de sterke verhalen van de inheemsen meer naar voren brengen.”

Veel informatie over de inheemsen is nooit vastgelegd, waardoor men geen goed beeld heeft van wat zij allemaal hebben gedaan, niet alleen in hun strijd voor hun rechten, maar ook op het gebied van gebruiken en tradities. Daar moet een inhaalslag in worden gemaakt, stelt Itoewaki.

“Bij aanname van de wet grondenrechten profiteren niet alleen de inheemsen, maar heel Suriname, want de wet zorgt ook voor bescherming van het bos”

Klimaattop

De stichting bereidt zich voor op deelname aan de klimaatconferentie COP30, van 10 tot 21 november 2025 in Belém, Brazilië. “We zijn enthousiast. We gaan onze Wayana-familie ontmoeten, ook familie uit Frans-Guyana. Het wordt een moment om elkaar weer te zien en te ondersteunen in de strijd die we leveren voor het beschermen van de Amazone.”

Het is de bedoeling met andere groepen en niet-gouvernementele organisaties te netwerken en fondsen te werven om projecten en programma’s in Suriname uit te voeren. “Het is altijd een kans om met overheden te praten. We kijken ook uit naar de beloftes die zullen worden gedaan. De vorige keer werd de toegang tot fondsen voor inheemsen geopend, maar het belangrijkste is dat wij onze stem laten horen.”