Kracht van Surinaamse kunst in bestrijden polarisatie: ‘Alakondre, dynamisch kompas voor samenleving’

door

In een tijd van wereldwijde culturele spanningen en een diepgaande crisis in het democratische vertrouwen in Suriname biedt beeldende kunst een verrassend krachtig antwoord. Doctor Kirtie Algoe concludeert in een onderzoek dat het alakondre concept in de ogen van Surinaamse beeldende kunstenaars een levend en voortdurend veranderend voorbeeld is van hoe verschillende culturen met elkaar in verbinding kunnen staan.  “Het is een artistieke praktijk, maar het is ook een maatschappelijk streven, een dynamische kompas voor de samenleving”, zegt ze.

Tekst en beeld Audry Wajwakana

Tijdens een toelichting van haar bevindingen in het Nationaal Archief Suriname plaatste Algoe haar werk in een brede maatschappelijke context. Tegen de achtergrond van vijftig jaar Srefidensi en wereldwijd groeiende spanningen, vroeg ze zich af welke krachten de Surinaamse samenleving nog bijeenhouden. De cijfers die ze aanhaalde zijn zorgwekkend.

Wereldwijd neemt het aantal gewapende conflicten toe en volgens de Unesco vindt 90 procent van die conflicten plaats in landen zonder interculturele dialoog. In de eigen regio, het Caribisch Gebied en Latijns-Amerika, is de politieke polarisatie de afgelopen twintig jaar het sterkst gestegen.

De belangrijkste oorzaak daarvan is virtuele nieuwsconsumptie. Er wordt volgens Algoe veelal nieuws via sociale media gevolgd. “Desinformatie, fake news, gaat zes keer sneller dan geverifieerd nieuws. We zijn zodanig ingesteld, gewoon neurologisch, biologisch, om eerder negatief nieuws te gebruiken dan positief nieuws”, zegt ze.

Ook in Suriname is de trend zorgwekkend. In dertien jaar is de tevredenheid over de democratie gedaald van 85 procent naar 30 procent. Het laagste in de regio, vlak boven Haïti. “Het is niet iets waar je trots op bent”, benadrukt ze.

Balans in spanning en ontspanning

Juist daarom noemt Algoe het belangrijk om verder te kijken dan politieke analyses alleen. Voor haar is de link tussen politiek en cultuur evident. “Cultuur is geen exotische hobby of folklore. Het is een onmisbare pijler van bestuur en welzijn. Toch wordt cultuur vaak behandeld als een stiefkind; gereduceerd tot klederdracht en dans op een podium. Terwijl het veel dieper ligt: het gaat om onze manier van denken, voelen en besluiten nemen.”

Algoe ziet in die veronachtzaming van cultuur één van de oorzaken van de maatschappelijke stagnatie. “Zonder een juist begrip van culturele diversiteit blijven we hangen in vooroordelen en stereotypen”, stelt ze. Hierbij citeerde zij Cynthia McLeod die vorig jaar tijdens haar promotie zei: “Een volk dat geen toegang heeft tot de bronnen van zijn geschiedenis, krijgt een zelfbeeld gebaseerd op mythes en stereotypen”.

Vanuit haar positie als wetenschapper aan de Anton de Kom Universiteit besloot Algoe te onderzoeken hoe kunst kan bijdragen aan herstel van wederzijds begrip. Ze combineerde haar academische achtergrond met haar persoonlijke discipline uit de martial arts. “Martial arts leert me dat spanning en ontspanning altijd in balans moeten zijn. Datzelfde geldt voor een samenleving: het gaat om de juiste verhouding tussen kracht en rust, tussen verschil en verbinding.”

Die metafoor vertaalde zich in haar onderzoeksaanpak: een brug slaan tussen wetenschap en kunst. In samenwerking met de Readytex Art Gallery (RAG) en kunstenaars deed ze vorig jaar juni een experiment voor het vak Caribische sociologie waar ze haar studenten bracht om naar kunstwerken te kijken. Via de kunstwerken leerden zij nadenken over identiteit, geschiedenis en interetnische relaties.

De respons was verfrissend. “De studenten waren enthousiast, ze werden geraakt. Dat engagement mis ik vaak in het academische onderwijs. Kunst activeert iets wat cijfers en theorieën niet kunnen.”

In haar onderzoek dat mede mogelijk werd gemaakt door het Cultuurfonds in Nederland hanteerde Algoe een art-based methodology, een nog relatief nieuwe benadering binnen sociaalwetenschappelijk onderzoek. Daarbij worden creatieve kunstvormen – schilderkunst, installaties, performance – niet alleen als illustratie gebruikt, maar ook als bron van kennis. “Het is een groeiend internationaal domein. Het stelt de vraag: ‘wie bepaalt eigenlijk wat kennis is?’ De scheiding tussen wetenschap en kunst is een koloniale erfenis. Door kunst in te zetten als kennisbron maken we ruimte voor andere manieren van weten en begrijpen”, legt ze uit.

Haar benadering bleek vruchtbaar. Algoe analyseerde tientallen kunstwerken uit recente RAG-exposities, waaronder ‘Alakondre tru fesi’ (2021) en ‘Crossing Boundaries’ (2025). Ze sprak met kunstenaars, curatoren en academici en ontdekte hoe binnen de kunstwereld een nieuw, dynamisch begrip van interculturaliteit ontstaat.

Alakondre

Het vertrekpunt van haar studie was het begrip alakondre (letterlijk: alle landen), dat sinds de jaren zeventig door kunstenaars en denkers als Henk Tjon en Jack Menke wordt gebruikt om de Surinaamse diversiteit te duiden. Menke beschreef het als “harmonische diversiteit”: een integratie van verschillende soorten cultureel erfgoed op basis van wederzijds respect.

Algoe onderzocht hoe dit idee concreet vorm krijgt in beeldende kunst. Ze verwijst naar Soeki Irodikromo, die in zijn schilderijen elementen uit verschillende culturen harmonieus samenbracht. Zijn werk ‘Coming Together’ is voor Algoe een sleutelwerk. “Hij waarschuwt dat we niet elke knoop hoeven te ontwarren. In de wetenschap zoeken we vaak naar verklaringen en oplossingen, maar de kunst leert ons dat sommige tegenstellingen gewoon mogen bestaan.”

Waar academici het begrip ‘melting pot’ vaak bekritiseren vanwege de impliciete eis tot assimilatie, omarmen kunstenaars juist de meerduidigheid van alakondre: het erkennen van meervoudige waarheden zonder één dominante norm. “Dat is misschien wel de grootste kracht. Alakondre is geen doctrine. Het beweegt. Het leeft in taal, kleur, vorm. Het erkent spanningen en gebruikt ze als bron van creativiteit”, benadrukt ze.

Volgens Algoe is er in de kunstsector een verschuiving gaande van impliciet naar expliciet interculturaliteit. Waar kunstenaars voorheen onbewust hun culturele achtergrond meenamen in hun werk, kiezen velen er nu bewust voor om diversiteit en gelijkwaardigheid centraal te stellen. Ze noemt de rol van Alida Neslo, die als theatermaker en curator optreedt als schakel tussen kunstenaars en ‘randfiguren’ (de samenleving).

Neslo stimuleert kunstenaars tot zelfreflectie en verbindt hun artistieke beleving aan maatschappelijke vraagstukken. “Zij vervult precies die brugfunctie waar ik over spreek. Ze luistert, vertaalt en helpt verschillende manieren van denken en ervaren met elkaar te verbinden.”

Tijdens de expositie ‘Crossing Boundaries’ werd dit zichtbaar. Kunstenaars gingen voorbij de klassieke etnische symboliek van koto, sari en sarong. Alakondre werd er niet enkel verbeeld als multiculturele optelsom, maar als een levend proces waarin ook gender, natuur en spiritualiteit een plaats krijgen. Kunstwerken verwezen naar milieurechtvaardigheid, corruptie, migratie en geweld; thema’s die de grenzen van cultuur overschrijden.

Geen statisch erfgoed

Algoe’s slotconclusie is even poëtisch als politiek: alakondre is geen vastomlijnd concept, maar een ‘bewegende ruimte’. Het is geworteld in de Surinaamse ervaring van verschil, maar kijkt voorbij etnische categorieën. Het is een relationeel model dat meervoudige waarheden erkent en dat een alternatief biedt voor westerse uniformiteitsidealen. “Niet gelijkheid, maar gelijkwaardigheid staat centraal”, benadrukt ze. Het erkent tegenstellingen zonder waardeoordeel. En het schept ruimte voor stilactivisme, subtiele vormen van verzet via kunst.

In die zin biedt alakondre volgens haar een eigen epistemologie: een Surinaamse manier van weten en zijn. “Het is een bron van kracht, een reservoir van verbondenheid. Het herinnert ons eraan dat cultuur geen statisch erfgoed is, maar een voortdurend gesprek.”

Wat Algoe voorstelt, is uiteindelijk een radicale herwaardering van cultuur als maatschappelijke pijler. Kunst, wetenschap en onderwijs moeten niet los van elkaar functioneren, maar elkaar juist versterken. “Zodra we erkennen dat kunst kennis produceert, verandert ook de manier waarop we naar onze samenleving kijken. We zien dan dat rechtvaardigheid, solidariteit en diversiteit niet alleen politieke, maar ook culturele taken zijn”, zegt ze.

In tijden van polarisatie kan volgens Algoe kunst een moreel en intellectueel kompas zijn. “Alakondre is geen model voor eenheid, maar een ruimte voor gelijkwaardigheid. Het forceert geen oplossing, maar erkent de schoonheid van de onopgeloste knoop. Dat is onze kracht: vreedzaam samenleven mét tegenstellingen, niet ondanks”, besluit ze.

Kirtie Algoe presenteert bij de bevindingen van haar onderzoek hoe kunst kan bijdragen aan herstel van wederzijds begrip.