‘Wie luistert, vindt verbinding’
In de archieven wordt het werk van katholieke missionarissen in de koloniale periode vaak als nobel en onmisbaar beschreven. Voor freelancejournalist en tekstschrijver Marjan de Kort riep dat beeld vragen op. In haar familiegeschiedenis spelen namelijk twee heerooms (oude aanspreektitel voor priesters) – Jan en Charles de Kort, broers van haar opa – een prominente rol. Zij waren als missionaris actief in Coronie, Saramacca, Para en het binnenland van Suriname. In Mary’s Hope in Coronie is een straat zelfs naar Jan de Kort vernoemd: Pater De Kortstraat.
Tekst Audry Wajwakana
Beeld Audry Wajwakana & privécollectie
“Als kind hoorde ik altijd in de familieverhalen dat ze goed werk deden”, vertelt Marjan de Kort met een glimlach aan de Ware Tijd. Met een strenge vader thuis – familieleden zeiden vaak dat hij net zo streng was als heeroom Jan – en een groeiend maatschappelijk bewustzijn over slavernij en kolonialisme, begon Marjan zich af te vragen: “gold dat heldenbeeld ook voor mijn eigen familieleden?”
“Het geloof was een manier om mensen perspectief te bieden in moeilijke omstandigheden”
Om dat te onderzoeken begon ze in 2014 aan haar zoektocht naar de twee heerooms en reisde meerdere keren naar Suriname. Dit onderzoek leidde tot haar debuutboek ‘Worteldraden – ontmoetingen aan de wilde kust’ dat zij woensdag presenteert in Tori Oso en vrijdag in de bibliotheek van de Anton de Kom Universiteit. Voorafgaand aan deze twee presentaties hield de auteur een lezing in intieme setting in het Kerkelijk Museum ‘Het Bisschopshuis’.
De Kort: “Het is een boek over Suriname, maar meer nog over Surinamers en Nederlanders. Met elkaar verbonden – soms tegen wil en dank – door de lastige geschiedenis die we delen. Ik schreef het naar aanleiding van de zoektocht die ik maakte naar de voetsporen van mijn heerooms Jan en Charles de Kort, die hier in de vorige eeuw woonden en werkten als pater en onderwijzer”. In 2014 toen De Kort 52 jaar was, kwam ze voor het eerst naar Suriname. Wat haar het meest motiveerde was dat ze als kind altijd weerstand voelde tegen overheersing van de ene mens door de andere.
Kennismaking met Suriname
De aanleiding voor het schrijven van ‘Worteldraden’ lag aanvankelijk dicht bij huis: Marjan de Kort wilde haar neven – zonen van haar overleden broer – kennis laten maken met de familiegeschiedenis. Het persoonlijke aspect van haar onderzoek werd versterkt door de gelijkenis tussen haar vader en heeroom Jan. “Mijn vader was behoorlijk streng, rechtlijnig en dogmatisch. De familie zei altijd: ‘jouw vader is precies heeroom Jan: een brave man, maar wel eens een tikkie ingewikkeld’”, legt ze uit.
Als kind vroeg ze zich af hoe Surinamers zouden omgaan met zo’n strenge, rechtlijnige pater in een land dat zij als soepel en flexibel beschouwde. Haar onderzoek kreeg een andere wending toen zij op internet een tegenkwam van de Pater De Kortstraat in Mary’s Hope. “Toen dacht ik: ‘alle verhalen die ik vroeger hoorde, moesten toch wel kloppen als er een straat naar ze is vernoemd’. Maar tegelijkertijd dacht ik ook: ‘in de geschiedenis zijn mensen vaak onterecht op een voetstuk gezet en later weer van dat voetstuk gehaald. Zou dat ook voor mijn heerooms gelden?’”
(lees verder onder de )
Heerom Jan de Kort naar wie de Pater de Kortstraat in Coronie is vernoemd.
Met die vraag in gedachten besloot ze haar langgekoesterde kinderdroom te verwezenlijken: Suriname zelf bezoeken. In 2014 begon ze haar reis, geïnspireerd door het boek ‘Solo’ van Tessa Leuwsha, waarin zij las dat de schoolgang van de oma Leuwsha mogelijk werd gemaakt dankzij pater De Kort.
Het sceptisme van Marjan was daardoor nog niet volledig verdwenen, maar het wakkerde wel haar nieuwsgierigheid verder aan. In het Nederlands Erfgoedcentrum van het kloosterleven in Kuik kwam zij in contact met pater Joop Vernooy, die haar heerooms persoonlijk had gekend. Onder zijn begeleiding dook ze in archieven, verzamelde ’s, documenten en verslagen en kreeg verhalen uit de eerste hand te horen over het werk van Jan en Charles de Kort. “Met een koffer vol kopieën en een hoofd vol indrukken keerde ik terug naar huis, klaar voor de volgende stap, een bezoek aan Suriname”, vertelt ze.
Op zoek naar antwoorden
In Coronie, waar heeroom Jan zijn belangrijkste werk had verricht, ontdekte Marjan de impact van zijn missionarissenrol. “Het geloof was een manier om mensen perspectief te bieden in moeilijke omstandigheden”, legt ze uit. Heeroom Jan zette zich in voor de jeugd en zorgde voor onderwijs, muziek- en sportlessen. “Zijn motto was een gezonde geest in een gezond lichaam”, benadrukt de auteur.
Ook aan de volwassenen wilde hij perspectief bieden door inkomen en middelen van bestaan te creëren, bijvoorbeeld via landbouwprojecten. Hij klopte regelmatig bij het rooms-katholieke bisdom aan om financiering los te krijgen voor de ontwikkeling van landbouw in Coronie. Tegelijkertijd stuitte hij soms op tegenstand van de lokale bevolking. Zijn bazige en dominante houding werd niet altijd op prijs gesteld. “Zo vertelde een enkeling dat hij weigerde de opbrengsten van zijn rijstveld af te staan aan een witte Nederlander, een verwijzing naar de tijd waarin zijn voorvader tijdens de slavernij had moeten werken”, deelt de schrijfster mee.
Haar onderzoek werd enigszins overschaduwd door emotie rond het overlijden van haar broer. Ze vertelt dat zij en haar twee broers moeite hadden met hun strenge vader. “Mijn ene broer emigreerde op jonge leeftijd naar Spanje, de andere naar de hemel. Met hem voelde ik altijd veel verwantschap, bijna als een tweeling en het verlies voelde als een enorme worsteling”, onthult ze geëmotioneerd.
De Kort voelde zich jarenlang als een drenkeling, zoekend naar houvast. Ze schuilde bij haar moeder wanneer de relatie met haar vader te zwaar werd. Toen ook haar moeder overleed, kwam ze voor het eerst volledig op zichzelf te staan. “Toen besefte ik: ‘nu moet ik het zelf doen. Nu moet ik volwassen worden’”, zegt ze. Die confrontatie met verlies en verantwoordelijkheid gaf haar de kracht om eindelijk haar reis naar Suriname te maken, op zoek naar antwoorden over haar familie en haar heerooms.
Taboes doorbreken
‘Worteldraden’ is een verhalenbundel waarin de auteur kiest voor een mix van fictie en non-fictie. Een volledige romanvorm zou haar eigen verhaal te veel op de voorgrond hebben gezet en dat wilde ze voorkomen. Ze wilde juist de verhalen van de mensen die ze ontmoette overeind houden. Tegelijkertijd herschikte ze gebeurtenissen en gaf personages fictieve namen, uit respect voor hun levens en privacy.
Vijf jaar geleden, toen ze met het schrijven van het boek begon, bleek het alsnog lastig om toestemming te vragen. Niet iedereen was terug te vinden en sommige betrokkenen waren inmiddels al ver in de negentig of overleden.
“Het is een boek over Suriname, maar meer nog over Surinamers en Nederlanders. Met elkaar verbonden – soms tegen wil en dank – door de lastige geschiedenis die we delen”
Met ‘Worteldraden’ benadrukt ze dat historische onderwerpen, zoals kolonialisme, missionarissen en de gevolgen van het slavernijverleden, niet los hoeven te staan van persoonlijke verhalen. “Door ze te verbinden met hedendaagse ervaringen en emoties, zoals de ontmoetingen in Suriname, ontstaat een dialoog die begrip, empathie en respect bevordert”, meent De Kort.
Voor haar zijn dit soort gesprekken, zoals tijdens Keti Koti-dialoogtafels, essentieel. “Ze maken het mogelijk om pijnlijke herinneringen en discriminatie bespreekbaar te maken, zodat er niet alleen verwarring of afstand blijft, maar ruimte voor wederzijds inzicht en menselijke verbinding”, aldus de Kort.
Heerom Charles de Kort stond ook bekend als ‘de vliegende pater’.