Haat

door

Bouterse heeft mij leren haten.  Ik kan me niet herinneren dat ik haat gevoeld heb in mijn kinderjaren.  Boosheid, ja, vernedering, ja, angst, ja.  Maar de bewuste beleving van haat ken ik sedert de 8 december moorden. Ik voelde een mengsel van machteloosheid en angst vanaf het moment dat ik in februari 1980 vanuit de Phloxstraat in de buurt van de Watertoren stond te kijken naar de opstijgende rookwolken van het in brand geschoten Hoofdbureau van Politie aan de Waterkant.  Ik heb vanaf de 8 Decembermoorden tot op middelbare leeftijd, last gehad van nachtmerries waarin ik door militairen achtervolgd werd.  Een van die steeds terugkerende dromen speelde zich af aan de Nassylaan. Ik vlucht uit het huis waarin Humphrey Keerveld’s Marxistisch Leninistisch Centrum Suriname gevestigd was en ren de Oranjetuin begraafplaats in.  Al vluchtend zak ik door vervallen grafstenen en kom tussen in lakens gewikkelde lijken terecht.  Soms begint de achtervolging in het gebouw aan de Gravenstraat waarin de PAHO was gevestigd.  Ik lig op de vloer van het balkon en kijk door een kier naar  door de straat patrouillerende militairen.
Haat is meer dan een emotie
Tot op de dag van vandaag voel ik de haat, die tientallen jaren werd gevoed door opeenvolgende moorden op politieke tegenstanders, de moord op inspecteur Herman Gooding, door aanhoudende toespraken waarin politieke tegenstanders werden vernederd en bedreigd, de oorlog in het binnenland en de Moi Wana slachting, de ontwaarding van de Surinaamse gulden, en ga zo maar door.  Elke week weer een ander schandaal.  Naast de eerder genoemde emoties van boosheid en machteloosheid, groeide de walging over het vertrappen van wet en recht. Machteloosheid, boosheid, angst en walging zijn de ingredienten die meespelen in de opwekking van haat,  maar haat stijgt boven deze emoties uit.  Boosheid, angst en vernedering kunnen worden weggenomen en ze nemen vaak af met de tijd.  Haat geneest niet.  De littekens zijn permanent en blijven pijn doen.
Haten om te overleven
Haat is geen gewone emotie, maar een instinct dat zich uit via aangeleerde culturele normen en situationele factoren .   Het is een instinct, een voorgeprogrammeerde potentie, die door levensbedreigend geweld wordt geactiveerd en ons in staat stelt zelf te moorden, bijvoorbeeld tijdens een oorlog.  We hebben allen het vermogen tot haten in ons, maar wanneer en hoe en waarom we haten is voor een groot deel aangeleerd.   Ervaringen en de daarbij horende verhalen activeren het.
Een ongeneeslijke toestand beheersen
Ik laat me niet meeslepen.  Mijn haat is gerechtvaardigd, maar ik heb geleerd haar te beheersen.  We moeten leven en werken met familieleden, vrienden en collega’s  die NDP-ers  zijn.  Dus praat ik met mezelf.  Ik zeg dingen tegen mezelf zoals “mensen veranderen en meningen zijn wisselvallig, we moeten niet alle NDP-ers over een kam scheren.”   Haat mag niet in de weg staan van politieke samenwerking in nationaal belang.
Maar haat is ongeneeslijk. De neolithische omstandigheden waarin zij kon genezen door het vermoorden van de vijand, zijn niet meer van toepassing.  We leven in complexe samenlevingen waarin eigen richting is afgeschaft.  Wraak en geweld zijn voorbehouden aan de staat. Het doel van de haat,  het elimineren van de vijand, is meestal niet haalbaar, niet politiek en niet juridisch. Maar de impuls is er.
Zodra de vijand in de buurt komt gaan onze nekharen overeind staan, een reactie  die alleen na moeizame deconditionering kan worden onderdrukt.  Haat is er voor oorlog, voor het elimineren van de personen die er het doelwit van zijn, de daders, de medestanders en de goedpraters van de moordenaars.
Haat roept om wraak en maakt geen onderscheid tussen betrokkenen. Mijn geweten zegt dat niet alle betrokkenen even schuldig zijn – en sommigen misschien zelfs in stilte tegen de moorden waren – en dat daders en medestanders van de moorden kunnen veranderen en berouw kunnen krijgen. Maar haat vertrouwt geen berouw.  Haat is een ongeneeslijke toestand. Zelfs de meest hartgrondige vergiffenis is niet in staat haat compleet te doen verdwijnen. Zij vervaagt niet met de tijd.  Zij zal bij  tij en ontij, op allerlei momenten,  haar kop opsteken.
Collectief haten om te overleven
Haat is een gemoedstoestand die van belang is bij overleving in tijd van oorlog.  We worden psychopaten in de oorlog, dat is wat oorlog vereist.  De haat tussen Israeliers en Arabieren heeft historische wortels en wordt voortdurend gevoed door wederzijdse moordpartijen.  Dat geldt ook voor de haat tussen blanken en zwarten in landen die betrokken waren bij de transatlantische mensenhandel en slavernij.  Dat brengt  ons naar het verband tussen persoonlijke haat en collectieve haat.
Haat als persoonlijke ervaring is in wisselwerking met haat als collectief fenomeen.  Collectieve haat is een voedingsbodem waarop individuele haat-actoren gedijen.  Het zijn uiteindelijk individuele personen die de kranen van de gaskamers en de trekkers van de mitrailleurs bedienen.
Haat kan een plotselingen heftige emotie zijn, maar is ook een vooringenomenheid, een sentiment, een chronische latente vorm van haat, die gevoed wordt door herhaaldelijke pijnlijke of vernederende ervaringen, door verhalen over historische kwetsingen en door de haatzaaiende verhalen van politici en religieuze voorgangers.  Vanuit deze achtergrond van chronische haat kunnen door allerlei prikkels aanvallen worden opgewekt van acute haat met verbaal en fysiek geweld.
De meeste emoties – boosheid, verdriet, machteloosheid, vernedering, angst, walging – zijn besmettelijk.  De stemming van andere mensen beinvloedt de onze. Maar haat blijkt van alle emoties de meest overdraagbare.  Niet voor niets maken we ons zorgen over haatzaaierij en “hate speech”.
Religieuze voorgangers en populistische politici weten dat haatzaaierij de snelste en zekerste manier is om hun achterban te mobliseren.
Haatspraak (hate speech)
Haat heeft een functie en is onder bepaalde omstandigheden noodzakelijk en gerechtvaardigd, maar zij kan ook schadelijk zijn, soms schadelijker voor de haatdragende dan de gehate. Haat maakt vrede in het Midden Oosten onmogelijk.
De rassenhaat die overal opkomt kan zich meestal niet beroepen op  genocidale bedreigingen,  maar wordt gemotiveerd door actuele en vermeende sociale achterstanden. Groepen die feitelijk of gevoelsmatig worden achtergesteld  ontwikkelen soms een slachtoffercultuur, een veranderd normstelsel, waarin de groepsproblemen worden geweten aan de praktijken van andere groepen. Dit noemt men ressentiment.  Populistische politici kunnen dit ressentiment makkelijk manipuleren.

“Hate speech” gaat vaak vermomd als een morele oproep. Er wordt gebruik gemaakt van codewoorden, die onschuldig lijken, maar subtiel wijzen op de morele inferioriteit van de vijandige groep.  Zo is “tienerzwangerschap” een codewoord in de Hindoestaanse kritiek op de Creool.  De Hindoestaanse afkeuring van de creoolse levensstijl, die wordt ervaren als een bedreiging voor de eigen culturele identiteit, wordt verpakt in verhalen over tienerzwangerschap, gebrek aan verantwoordelijkheid en armoede.  Dikke bult eigen schuld. Omgekeerd hanteren Creolen codewoorden om af te rekenen met Hindoestanen. Vroeger was zo’n woord “Lach van Oranje” waarmee werd aangegeven dat de Hindoestanen geen echte Surinamers zijn.  Onze maatschappelijke discussies zitten vol dergelijke codewoorden om de morele goedheid of slechtheid van de ingroup cq de outgroup aan te geven.
Sociale determinanten van haatzaaierij
Aanvallen van acute haat, gepaard gaande met “hate speech” en soms fysiek geweld, zijn incidenteel, maar ze komen vaker voor naarmate er meer ongelijkheid en armoede is.  Social media zoals Facebook  zorgen voor een ongekende productie en verspreiding van haatboodschappen. Het is niet duidelijk in welke mate  social media alleen maar blootlegt wat er altijd al was of dat social media op zichzelf leiden tot een toename van haatzaaierij,  De anonimiteit, de veilige afstand van het doelwit en de straffeloosheid maken het ventileren van raciale haat niet alleen gemakkelijker, maar voedt ook de grondhouding van ressentiment, van waaruit nieuwe loten van acute haat kunnen ontspruiten.

Suriname is een land vol ressentiment en haat. Dat is iets dat we in de afgelopen jaren hebben geleerd mede dankzij social media.  De aanleiding to het schrijven van dit stuk over haat, was wat een bekende columnschrijfster recent overkwam.  Ze had op facebook bezorgd gereageerd op een bericht over een vermist meisje.  Ze kreeg haatvolle berichten die haar in grove bewoordingen betichtten van racisme. Ze zou alleen maar gereageerd hebben omdat het om een Hindoestaans meisje ging.  Ik kan de tekst van het bericht niet terugvinden, maar de haat droop ervan af.
Ik ben zelf regelmatig het doelwit van haat-berichten van mensen die boos op me zijn omdat  ik tegen het overlopen van de NPS naar de NDP was en geen geloof heb in het Afrocentrische monsterverbond  dat gecreeerd werd.  De haatberichten zijn altijd racistisch gekleurd.  Een typisch bericht luidt: “Houd je bek oude witte man, je kan het niet hebben dat zwarte jongens het maken”. Er waren doodsbedreigingen bij.
Politiek en beleid
Als we weten dat haat in wezen ongeneeslijk is dan moeten we ons zorgen maken over Suriname.  Hoe kun je een land opbouwen als grote groepen elkaar wantrouwen, minachten en haten?
Een van de belangrijkste aspecten van rassenhaat is dat men de gehate of geminachte doelgroep ziet als een homogene massa zonder interne tegenstellingen en verschillen.  De individuele mens komt niet in beeld.  De mensen van verschillen de groepen  bemoeien weinig met elkaar. De meeste contacten zijn binnen de eigen groep. Er heerst een de facto situatie van apartheid.  Dit heeft het kleine voordeel dat conflicten worden geminimaliseerd doordat men elkaar uit de weg gaat of negeert.  Maar het zorgt er ook voor dat vooroordelen in stand blijven.  Mensen komen niet in situaties waarin ze individuen van de andere groep leren kennen en hun vooroordelen kunnen bijstellen. bijstellen.
Van essentieel belang is ook dat de sociale, culturele en economische krenkingen die achtergestelde groepen ondervinden worden voorkomen. Grote armoede en pijnlijke  ongelijkheid moeten worden opgeheven.
Dat zijn zaken die jaren vergen.  In dit stadium moet in de eerste plaats het schieten met woorden en kogels ophouden, bijvoorbeeld door sociale media aan banden te leggen en te controleren.  Daarna kan voorzichtig begonnen worden aan herstel van vertrouwen door te werken aan de gezamenlijke problemen..
Er moeten nieuwe politieke werkvormen gemaakt worden om een politiek van samenwerking gestalte te geven. De staatsinrichting moet ruimte geven aan de multinationale samenstelling van de bevolking. Er zullen plurale rechtssystemen nodig zijn om de grondenrechten van de inheemsen  en de culturele rechten van alle groepen te garanderen.   Het is een werk van generaties.  Een eerste stap op die lange weg kan zijn de oprichting van een nationaal gesprekscentrum voor face to face ontmoetingen tussen exponenten van etnische groepen, religieuze groepen en politieke partijen om te praten over de heikele issues van het land en aanzetten te geven tot nieuwe poltieke werkvormen, naast, tussen en in de bestaande politieke partijen en instituten.
 willemjanbakker95@gmail.com 
The post Haat ..