Gaanman Velantie waarschuwt: ‘Grenswet mag traditionele rechten niet ondermijnen’

Door Ivan CairoPARAMARIBO – De discussie over de afbakening van de grens tussen Suriname en Frans-Guyana krijgt een nieuwe, urgente dimensie nu gaanman Bono Velantie van de Okanisi-stam met kracht aandacht vraagt voor de positie van de Inheemse- en Marrongemeenschappen die al eeuwenlang langs de Marowijne- en Lawa-rivier leven. Met een beleidsmemorandum, een uitgebreide brief én een formele petitie aan De Nationale Assemblee (DNA) heeft het traditioneel gezag zijn zorgen over het huidige wetsvoorstel kenbaar gemaakt. Volgens Velantie dreigen de voorgestelde bepalingen de traditionele leefwijze en rechten van de gemeenschappen in het grensgebied in gevaar te brengen.De parlementaire commissie die zich buigt over het wetsvoorstel, had afgelopen weekend -op uitnodiging van de gaanman- een ontmoeting met Velantie en andere gezagdragers uit Oost-Suriname. Het gesprek vond plaats in een open sfeer en bood de gelegenheid om de zorgen van de gemeenschappen uitgebreid te bespreken. Commissievoorzitter Rabin Parmessar verzekerde dat de aangeleverde inzichten zullen worden meegenomen in de verdere behandeling van het wetsvoorstel.Historische verbinding met de rivierCentraal in de documenten die Velantie heeft ingediend, staat de diepe historische en culturele band tussen de Okanisi-, Paamaka- en andere gemeenschappen met de Marowijne- en Lawarivier. De rivieren vormen al generaties lang de primaire levensader voor vervoer, visserij, voedselvoorziening en sociale cohesie. “Onze gemeenschappen zijn van oudsher afhankelijk van deze rivieren voor vervoer, visserij en sociaal-culturele activiteiten,” schrijft Velantie. Volgens hem kan het wetsvoorstel deze eeuwenoude rechten ondermijnen als de belangen van de oorspronkelijke bewoners onvoldoende worden erkend.Tijdens het overleg benadrukten de vertegenwoordigers van de traditonele gemeenschappen opnieuw dat het talweg-principe — waarbij de vaargeul als grens wordt beschouwd — historisch gezien beter aansluit op de werkelijke situatie op het water. Omdat de vaargeul bij laagwater kilometers richting de Franse oever kan opschuiven, vreest het traditioneel gezag dat het strikt toepassen van de median-line-methode tot praktische problemen en mogelijk zelfs tot diplomatieke spanningen kan leiden. Zij wijzen erop dat nooit is vastgesteld dat eilanden in de Marowijne of Lawa van oorsprong Frans grondgebied zouden zijn en dat de rivier altijd vrij is bevaren zonder pasjes of speciale toestemming.Risico’s voor bewegingsvrijheid en gemeenschapslevenDe zorgen die Velantie heeft geuit, zijn niet theoretisch. De Okanisi-gemeenschap verwijst naar concrete incidenten waarbij Franse veiligheidsdiensten goederen van lokale bewoners in beslag namen. Volgens Velantie veroorzaken dergelijke acties niet alleen materiële schade, maar leiden zij ook tot sociale spanningen en psychologische stress binnen de dorpen. Met name in periodes van droogte, wanneer boten uitwijken naar de delen van de rivier die bevaarbaar zijn — soms dicht langs de Franse kant — is het voor bewoners onacceptabel dat hun boten of ladingen worden in beslag genomen.Velantie benadrukt dat de rivier nooit als scheidslijn is gezien: families wonen aan beide oevers, delen culturele tradities en zijn economisch met elkaar verweven. Door strenge grenshandhaving zonder aandacht voor deze unieke situatie zouden talloze gemeenschappen worden geschaad. Volgens hem kan dit alleen worden voorkomen door de traditionele rechten expliciet juridisch te verankeren en door diplomatieke garanties tegen destructieve interventies van veiligheidsdiensten.Aanbevelingen voor betere en rechtvaardige wetgevingDe granman doet in zijn memorandum verschillende aanbevelingen om duurzame vrede en grenszekerheid te waarborgen. Hij pleit voor een wettelijke erkenning van traditionele rechten, waaronder vrij verkeer over de rivier en toegang tot voorouderlijke gebieden. Daarnaast vraagt hij dat geen enkele maatregel in het rivierbeheer of de grenshandhaving mag worden ingevoerd zonder voorafgaand, vrij en geïnformeerd overleg met de getroffen gemeenschappen — een procedure die internationaal bekendstaat als Free, Prior and Informed Consent (FPIC).Velantie stelt verder voor een bilateraal monitoringsmechanisme op te zetten waarin ook vertegenwoordigers van Inheemse en tribale volkeren zitting hebben. Zo’n structuur kan voorkomen dat beslissingen worden genomen zonder betrokkenheid van de mensen die dagelijks met de gevolgen moeten leven. Bovendien pleit hij voor institutionele procedures voor schadecompensatie, zodat bewoners die schade lijden door onrechtmatige inbeslagname of vernietiging van goederen niet aan hun lot worden overgelaten.Diplomatie, veiligheid en de menselijke maatHoewel de Okanisi-gemeenschap het belang erkent van stabiele diplomatieke relaties tussen Suriname en Frankrijk, benadrukt Velantie dat veiligheid nooit ten koste mag gaan van de rechten en waardigheid van de oorspronkelijke bewoners. “Duurzame vrede is alleen mogelijk als de rechten en waardigheid van de oorspronkelijke bewoners volwaardig worden beschermd,” schrijft hij. Daarom pleit hij voor een samenwerkingsprotocol tussen Suriname en Frankrijk dat niet alleen de grens afbakent, maar ook mechanismen vastlegt die de traditionele leefwijze waarborgen en conflicten voorkomen.Petitie en oproep aan DNA-ledenDe granman heeft zijn bezwaren en voorstellen onderdeel gemaakt van een petitie die inmiddels door DNA-voorzitter Ashwin Adhin is ontvangen en volledig is voorgelezen tijdens een vergadering. Hoofdkapitein John Lesina, lid van het Kabinet van Granman Velantie, wees bij de overhandiging van de petitie erop dat het essentieel is dat alle zaken die van belang zijn voor de gemeenschappen helder worden vastgelegd. Assembleeleden, vooral die van marron- en inheemse afkomst, moeten de wet zorgvuldig bestuderen voordat zij hun stem uitbrengen, meent hij. Erop werd gewezen dat voordat de Fransen in het gebied verschenen, de inheemsen en marrons er al woonden.

Noodzaak van diepgaand parlementair debatDe Okanisi- en andere marrongemeenschappen stellen dat het huidige wetsvoorstel onvoldoende rekening houdt met hun historisch verworven rechten. Daarom verzoeken zij formeel om opschorting van de behandeling totdat FPIC-procedures volledig zijn doorlopen. Lesina benadrukt dat DNA-leden oog moeten hebben voor de stuitende manier waarop Franse functionarissen het gebied binnengaan en zich gedragen.Volgens de Okanisi-stam gaat het bij dit vraagstuk om nationaal belang en dat de wet niet zomaar moet worden aangenomen zonder grondige bestudering. Onderwerpen zoals vrij verkeer tussen beide landen, de vaarroute, het dagelijks samenleven van gemeenschappen en het behoud van traditionele rechten moeten helder worden vastgelegd. Ook het idee om pasjes te introduceren noemt hij onrealistisch. De bewoners van het grensgebied hopen dat het parlement de unieke realiteit van de grensgemeenschappen erkent en dat wetgeving tot stand komt die niet alleen de grens markeert, maar vooral recht doet aan de mensen die al eeuwenlang aan de oevers van de Marowijne en Lawa leven.

...