Een Futurologie van Suriname: de volgende 50 jaar

door

De afsluiting van een tijdperk
Het heengaan van Ronald Venetiaan is voor mij de afsluiting van een tijdperk.  Het tijdperk van de mannen en vrouwen die ons politiek systeem hebben opgezet, mannen en vrouwen die de opdracht hadden een nieuwe staat in te richten.  Geconfronteerd met deze historische uitdaging dachten zij na over de Suri-naamse samenleving, over de mens, de natuur, cultuur en bestuur..
Het Srefidensi-tijdperk

Vragen over onze nationale identiteit en de etnische identiteiten hielden velen bezig. Dichters als Trefosa en Shrinivasi schreven erover. Bea Vianen en Dobru hielden zich ermee bezig. Sociologen a Nls Edwin Marchall schreven proefschriften over natievorming. De socioloog Rudolf van Lier schreef zijn wereldberoemde studie over Suriname, “Samenleving in een grensgebied”.  De jaren na de Tweede Wereldoorlog waren een periode van materiele, geestelijke en culturele bloei in Suriname.  De kapitaalinjecties van de bauxietindustrie verhoogden het nationale inkomen en via het Welvaartsfonds kwamen er middelen beschikbaar voor projecten in diverse sectoren van de samenleving, van pinusplantages tot CCS.
Wetenschappers en kunstenaars waren productief.  De Surinaamse literatuur bloeide als nooit te voren en zoals nooit meer daarna.  De mensen die werkten aan het ontwerp van de nieuwe staat Suriname geloofden in het dubbele ideaal van eenheidsstaat en democratische rechtsstaat, het ideaal van Srefidensi, een land waarin er alleen nog maar Surinamers wonen en geen Hindoestanen, Creolen, Marrons en Javanen.  In het licht van de gedeelde koloniale onderdrukking was dit een plausibel  ideaal
Van rechtsstaat naar machtsstaat. Wat ging er mis?
Het heengaan van Venetiaan markeert het einde van het Srefidensiproject, het tijdperk van de inceptie van de staat Suriname, een tijdperk dat ongeveer loopt van 1940 tot heden. Als we de balans van het Srefidensitijdperk opmaken , een tijdperk dat ik symbolisch laat eindigen bij het heengaan van Ronald Veneteiaan, moeten we zeggen dat het Srefidensi project in veel opzichten gefaald heeft.  Vandaag leven we in een staat die meer weg heeft van een machtsstaat dan van een rechtsstaat. Wat ging er mis?  Ik denk dat het afglijden van het ideaal van de rechtsstaat naar de praktijk van de machtsstaat mogelijk werd gemaakt en uitgelokt door een ontwerpfout in onze staatsinrichting.
Het model van de parlementaire democratie dat goed werkte binnen de context van het Koningkrijk was  niet geschikt voor de postkoloniale situatie.   Het parlementaire systeem kon de etnische belangentegenstellingen nog beheersen dankzij de overkoepelende macht van het Koninkrijk, de externe souverein, maar was niet geschikt voor het beheersen van etnische tegenstellingen in de postkoloniale situatie.  Na het vertrek van de externe soeverein kwam er geen andere in de plaats, een algemeen gerespecteerd instituut dat souvereine functies kan vervullen die te maken hebben met nationale mobilisatie in tijden van nood en het handhaven van de binnenlandse veiligheid.  Een van de belangrijkste dingen bij het inrichten van een staat is het beheersen en controleren van de souvereine macht en het voorkomen dat die macht een instrument wordt van onderdrukking.  Maar de aanwezigheid van een souvereine machtis onmisbaar, zij het in de persoon van een koning, zij het in de vorm van een systeem van gescheiden machten met checks and balances, is onmisbaar.
Souvereiniteit veronderstelt een gedeelde cultuur tussen regeerders en geregeerden. Een door allen geaccepteerd gezag kan alleen bestaan in een relatie van vertrouwen, gebaseerd op gedeelde voorstellingen over mens en wereld, en op zichtbare en merkbare betrokkenheid van en zorg voor alle mensen in de samenleving.
Suriname is een assemblage van naties en lijkt meer op een multinationaal imperium dan op een homogene natiestaat.  Het bestuur van een imperium vraagt om een diversiteit van bestuurlijke en juridische constructies om de verschillende naties en etnische groepen in het imperium te accomoderen.  De meeste postkoloniale staten hebben, vanwege het multinationale karakter van de koloniale staten waaruit zij voortkwamen, een federaal karakter.  De Verenigde Staten, Nigeria, India zijn bekende voorbeelden.  Waarom wij kozen voor het model van de eenheidsstaat is mij een raadsel.   Misschien is het een gevolg van  het idealistische wereldbeeld van onze staatsinrichters, die wensten alle onderdrukten verenigd te zien tegen de koloniale onderdrukkers.
Een federale staat wordt ingericht om essentiele etnsiche belangen bij voorbaat veilig te stellen en niet over te laten aan de het spel van de politiek. Door te kiezen voor het model van de eenheidsstaat hebben wij de etnische belangen verwezen naar de politieke arena.  Hierdoor gingen etnische belangen veel te zwaar drukken op het politiek proces.   Etnische issues gingen domineren over alle andere. Een federaal model zou veel van de etnische spanningen in de politiek hebben kunnen verminderen doordat de belangrijkste issues a priori in de staatsinrichting werden opgevangen.
Door het wegvallen van de externe souverein, een overkoepelende macht boven etnische belangengroepen, gleed Suriname af in een toestand van latente burgeroorlog, die wordt gekenmerkt door opflakkeringen van geweld, zoals we zagen bij de militaire staatsgreep, de oorlog in het binnenland en de opstand te Pikin Saron.
Gedachten over de toekomst
Zoals gezegd markeert het heengaan van Ronald Veneitiaan het einde van een tijdperk. Hij was de laatste grote vertegenwoordiger van het Srefidensi tijdperk waarover  veel werd geschreven en nog veel geschreven zal worden.. Het einde van een tijdperk houdt in dat er ander tijdperk begint.  Na alle beschouweingen over de afgelopen 50 jaar, is het goed om ons af te vragen hoe de volgende 50 jaar eruit zouden kunnen zien.
Niemand kan in de toekomst zien, maar we kunnen wel verwachtingen projecteren aan de hand van wat we vandaag en in voorgaande tijden hebben zien gebeuren.   Zo lijkt het vrij aannemelijk dat Suriname een financiele hausse zal meemaken door oil and gas.  We kunnen ons afvragen wat voor impact dat zal hebben op de samenleving.   We kunnen daarbij kijken naar de effecten van de bauxiet hausse in de jaren vanaf de  Tweede Wereldoorlog.
Verder mogen we ervan uitgaan dat ICT op alle levensgebieden nieuwe levensvormen en werkvormen zal stimuleren.  Er zullen nieuwe manieren van politiek voeren, nieuwe productiewijzen en nieuwe kunstvormen ontstaan.
We kunnen met vrij grote zekerheid zeggen dat klimaatverandering en de zeespiegelstijging in de komende vijftig jaar tot milieurampen zullen leiden.  We kunnen denken aan verschijnselen zoals het droogvallen van het stuwmeer, overstromingen in het kustgebied, branden in de savannagordel.  Het milieu wordt vrij letterlijk een brandende issue.
De jacht op natuurlijke hulpbronnen door multinationals en de drang van grootmachten om hun invloedssferen uit te breiden, veroorzaken oorlogen tussen landen over water en andere natuurlijke hulpbronnen.  Door klimaatverandering en door oorlog zullen de aantallen vluchtelingen in de wereld toenemen.  De influx van vluchtelingen uit Latijns Amerika en Haiti zal sterk toenemen in Suriname.  Dit zal de cultuur en de demografie van het land veranderen en zal ook maken dat we in onze buitenlandse politiek rekening zullen moeten houden met de landen van herkomst.  Brazilie zal naast China een dikkere vinger in onze pap krijgen.  Suriname ligt op een grensgebied tussen de grootmachten Amerika, China  en Brazilie.  Dit maakt ons kwetsbaar voor uitvalsverschijnselen van internationale conflicten.
De toekomst: samenleving of supply chain hub?
De vraag die mij bezig houdt is hoe wij als samenleving zullen voortbestaan.  Zullen we een soort Dubai worden, een cultureel leeggezogen maatschappij, die beheerst wordt door een cultuur van extravagante consumptie, een samenleving die bijeen gehouden wordt door de condities van de oil and gas supply chain en niet langer berust op de morele relaties tussen mensen?  Zullen wij nog Surinamers zijn in morele zin, of slechts als bewoners van geografische lokatie in een oil and gas supply chain?  Zullen we nog slechts aan elkaar verbonden zijn door de regels van de technologische systemen die ons leven beheersen?   Of zullen we nieuwe manieren vinden om ons leven morele zin te geven via directe relaties met andere mensen?  De traditionele bronnen van moraliteit zoals familie, gezin, buurt en werkplaats raken op de achtergrond. Mensen zijn veel minder op elkaar aangewezen om levensproblemen op te lossen.  Overheid en technologie hebben de vorm aangenomen van amorele burocratieen waarin mensen id-nummers zijn geworden. De ziekenhuizen opereren als fabrieken waarin de zorg is veranderd van een zaak van intermenselijke verantwoordelijkheid tot een zaak van technische protocollen.
De vraag van het behoud van onze menselijkheid, van de betekenis van onze cultuur en de natuur, in de vloedgolven van globalisering en technologisering,  is niet alleen in Suriname, maar bijna overal in de wereld aan de orde.
Twee wegen om aan de vervreemding te ontsnappen
Ik zie twee wegen om aan de vervreemding van Dubai te ontsnappen. Onderwijs en lokale politiek. In het onderwijs en in de politiek zijn er grote veranderingen op til, veranderingen die worden aangedreven door ICT.  We staan pas aan het begin en moeten nog leren hoe de nieuwe mogelijkheden te benutten en de bijkomende gevaren te beheersen  ICT schept onbegrensde mogelijkheden voor contacten tussen mensen over de hele wereld. Internationale bewegingen zoals de milieubewegfing verbinden mensen over de hele wereld met elkaar in een netwerk dat in staat is op mondiaal niveau invloed uit te oefenen op het beleid van regeringen en tegelijkhertijd acties van lokale gemeenschappen te ondersteunen.  De grondenrechtenbewegingen van Inheemsen over de hele wereld vinden steun bij grote internationale collectiviteiten, die mogelijk werden dankzij ICT.
ICT biedt mensen toegang tot kennis en informative op ongekende schaal. Maar ICT heeft ook negatieve bijwerkingen. Er gaat veel valse informative rond en mensen verspreiden haatgevoelens via social media.  Minder opvallend is de sociale atrofie en de morele inertie die gepaard gaan met social media.
Ik ben lid van een Whatsapp groep die zich inzet voor bescherming van het milieu in Suriname.  Na vele maanden van chatten kwam de groep tot het besluit een vereniging op te richten met statuten en contribuerende leden.  Na ellenlange chats over de statuten kwam het moment om over te gaan tot de vorming van een bestuur. Slechts twee personen stelden zich daarvoor beschikbaar.  Iedereen doet graag mee aan chats, maar er zijn weinig mensen die nog uit huis willen gaan om met anderen aan tafel te gaan zitten vergaderen. ICT maakt dat mensen steeds minder face to face contact met elkaar hebben.  Het gaat steeds meer via de beeldschermen van smartphones. Mensen verschuilen zich achter profielen op social media. Hierdoor stagneert hun morele ontwikkeling die immers afhankelijk is van relaties met andere mensen, relaties waarin je leert hoe te geven en hoe te nemen, hoe om te gaan met winnen en verliezen.  Face to face onmoetingen zwakken vooroordelen af en remmen aggressieve neigingen.
De veranderende rol van de school
Scholen zullen veranderen. Ze kunnen platforms voor kennisuitwisseling worden waar het niet alleen maar gaat om een eenrichtingsverkeer tussen leraren en leerlingen, maar waar iedereen kan treden die iets wil leren  of iets aan een ander kan leren.  Het onderwijs kan volgens de principes van Paulo Freire geoperationaliseerd worden rondom de oplossing van lokale problemen.  Wateroverlast in een buurt kan een aanknopingspunt zijn voor lessen over de chemie van water, over afvalwater, over ziektekiemen in water, over de wetten van de hydraulica, over hoe je een rapoort schrijft of een petitie, enzovoorts.  het zal niet meer zo zijn dat alle duizenden leerlingen op alle scholen hetzelfde centraal bepaalde curriculum afwerken.  Het curriculum wordt dan een lijst van onderwerpen die elk kind moet afvinken, maar die op elke school op een ander tijdstip en op een andere manier kan behandelen. Scholen als fysieke ontmoetingsplaatsen van mensen zijn belangrijk voor de morele ontwikkeling van de jeugd.  Waar kennisoverdracht een zaak wordt van een begeleiding van de kinderen in het gebruik van internet en social media, komt de nadruk van het onderewijsproces meer te liggen op zaken zoals leren samenwerken, leren omgaan met competitive, concurrentie en conflict, leren verantwoordelijheid te dragen in een groep.
De betekenis van lokale politiek
De tweede belangrijke mogelijkheid om het Surinamer zijn morele inhoud te geven is de lokale politiek. Door samen te werken aan lokale problemen ontwikkelen mensen sociaal zinvolle relaties.  ICT stelt hen bovendien in staat om buiten de nationale overheden direct met internationale ondersteuners in contact te treden.  We kunnen weinig doen aan de wetten van de oil and gas supply chain, maar we kunnen in onze directe omgeving, samen met buren en collega’s, de handen uit de mouwen steken.  ICT stelt mensen in staat het lokale te verbinden met het mondiale, met voorbijgaan aan het tussenliggende nationale niveau, dat in vele opzichten minder relevant wordt. Wat dit betekent voor de politiek is nog niet goed te overzien, maar zeker is dat nieuwe politieke werkvormen tal van nieuwe mogelijkheden met zich meebrengen voor de toepassing van directe democratie. Aan de andere kant brengt ICT ook nieuwe mogelijkheden voor populistische volksmenners.  Welke kant het op zal gaan is niet zeker, maar ik denk dat de menselijke creativiteit het uiteindelijk zal winnen. Kapitaal en machines zijn dode dingen die het niet kunnen winnen van het leven. Niemand weet hoe de komende vijftig jaar eruit gaan zien.  Worden we een Dubai, een wereld van luxe hotels waarachter de sloppenwijken van bedienden schuilgaan, een land dat qua cultuur en architectuur niet van Miami of Singapore te onderscheiden valt?. Of worden we een land dat zijn eigen  morele karakter behoudt en in harmonie leeft met de natuur? Wij en onze nakomelingen bepalen dat door de keuzes die wij zelf maken.
willemjanbakker95@gmail.com  
The post Een Futurologie van Suriname: de volgende 50 jaar ..