De Surinaamse cultuur en haar barbaren

door

Op 17 oktober 2025 werd het zestigjarig bestaan van de STVS gevierd.  Er was een feest waarop president, vice-president en de minister van Binnenlandse Zaken aanwezig waren. De grote afwezige op het feest was Frits Pengel, de oprichter en eerste direkteur. Hij werd niet uitgenodigd. Hoe kon dit gebeuren?    Dit was geen administratieve vergisssing.  Dit was het gevolg van een ernstig gebrek aan historisch besef bij grote delen van de samenleving.  Ik schreef op social media in een chat: “het zijn barbaren die de Surinaamse cultuur niet kennen”.
Frits Pengel
Het niet uitnodigen van Frits Pengel is een teken van het cultuurbarbarisme dat in Suriname heerst.  Barbarisme is een toestand van culturele onwetendheid. Het wordt gedefinieerd vanuit een bepaalde cultuur die als waardevol wordt gezien.  Voor de Europeanen waren de Inheemsen barbaren en omgekeerd waren de Europeanen barbaren in de ogen van de inheemsen.  Als ik zeg dat de mensen die Pengel niet uitnodigden barbaren zijn dan is dat gezien vanuit de Surinaamse cultuur, zoals die werd gepersonificeerd door Frits Pengel, Ben Fazal,  Sali Blik, Guno Meye, Soeki Akkal, Cederboom, Gulzar, de Bruyn, Tante Jaqueline  en al die anderen die STVS ter wereld brachten.  De cultuur van Combe, zou je kunnen zeggen.  De cultuur die de jongeren voortbracht die begin jaren zestig  Cancandame speelden in de Palmentuin met namen zoals Breeveld, Kortram, Brunings, Ketwaru,  jongeren die later zouden uitgroeien tot cultuur-ikonen, wetenschappers en topmanagers in de samenleving.  De Surinaamse cultuur, de cultuur van Combe,  was de cultuur van de gecreoliseerde stededelijke middenklasse die goed Nederlands sprak en .erse cultuur omarmde, maar die ook de eerste nationalisten voortbracht.  Allemaal kinderen van artsen, politie-agenten, onderwijzere, dominees en bestuursambtenaren die vanuit Paramaribo de districten introkken om lokale etnische gemeenschappen te bedienen. En daarbij leerden hoe met ze te leven.   De nieuwe elites kennen deze cultuur van bestuurlijke verantwoordelijkheid niet. .  .
De Surinaamse cultuur in regressie
Deze cultuur is al jaren in regressie. Ze ging ten onder aan haar eigen interne ambivalentie.  Haar hoogste bloei bereikte ze in de jaren zeventig met Srefidensi, maar dat werd ook het begin van haar einde.  De middenklasse van Combe en Wanicastraat had niet de culturele, economische en militaire kracht om die van de kolonialen over te nemen en te zorgen voor de verdere assimililatie van Aziaten en Marrons.  De situatie die we nu hebben is die van elkaar bestrijdende etenische zonder een gemeenschappelijke cultureel zwaartepunt. Onder de mensen die aan de wieg stonden van de STVS waren er mensen met namen zoals Akkal, Fazal, Ketwaru,  Kioe A Sen, mensen met Aziatische roots maar met sterk ontwikkelde bindingen met de  cultuurkiringen van Combe en Wanicastraat.  Srefidensi kwam op een moment dat er nog veel te weinig mensen uit de districten en het binnenland waren geassimileerd.  Het proces was gaande, maar Srefidensie, en de etnische polarisatie die daarmee gepaard ging, maakte er een eind aan.  Het land bestaat nu uit etnische en culturele enclaves die elkaar niet verstaan. Er is geen dominant verhaal meer over Suriname waarin iedereen kan geloven.  Paramaribo werd onder de voet gelopen door de districten en het binnenland.
Postkoloniale barbaren
De Surinaamse cultuur van Combe en Wanicastraat is bezig af te brokkelen. Het proces van natievorming moet overnieuw beginnen, maar er is geen cultureel geaccepteerd gezag dat allen bijeen houdt.  Het land wordt nu bijeen gehouden door de geografie en de gebouwde infrastructuur, en meer nog door de technologische infrastructuur die onstond ter ondersteuning van de extractie van grondstoffen door multinationals.  Er is geen assimilatie meer van de groepen aan een gemeeschappelijk ideaal of wereldbeeld.  Allen worden nu geassimileerd door Oil and Gas.  Niemand praat meer over kunst en cultuur.  De samenleving draait nu om wat genoemd wordt  “local content” in de opkomende olieindustrie. In deze postkoloniale barbaarse cultuur van etnische fragmentatie en van integratie in de wereldomvattende supply chain van Oil and Gas, is er geen plaats meer voor kunst en cultuur en voor de zaken waarover Koenders, Shrinivasi en Trefosa zich druk maakten.
Een ding is zeker. er bestaat nog een Surinaamse cultuur.  Paramaribo is onder de voet gelopen door barbaren, maar er zijn nog tal van pockets waar de cultuur van Combe en Wanicastraat nog leeft.  Vanuit die pockets kan deze stervende cultuur in de toekomst weer uitgroeien en voor nieuwe van binnenuit groeiende culturele bindingen zorgen.  Er zijn nieuwe, economisch sterke groepen in het land, zoals de zoutwater Chinezen en de Brazilianen, die alleen nog maar aan ons gebonden zijn via de infrastructuur van de hout, goud en olie supply chains.  Het kan decennia duren voordat er een nieuwe Surinaamse cultuur ontstaat die al deze mensen aan elkaar bindt door gedeelde betekenissen en waarden.
Het belang van een gedeelde cultuur
Mensen leven met elkaar op een afgebakend deel van de planeet dat de naam Suriname kreeg.  Er is een levend systeem van mensen die zich individueel en in groepen langs de wegen van het land bewegen,  graven in de grond, dingen verzamelen in de natuur om die samen te voegen of te verwerken in andere dingen, die ze met elkaar uitwisselen. dingen waarmee ze grote en kleine nesten bouwen, soms in grote groepen samenscholen, onderweg blijven staan en met elkaar praten, kijken naar beeldschermen, hun weg vervolgen en wanneer de zon onder gaat zich terugtrekken in nesten die in clusters bij elkaar staan, om de volgende ochtend in grote aantallen weer de straat op te gaan, gebouwen in en uit gaan, dingen uit het land en de rivieren te halen etc.  De straatverlichting gaat elke avond aan en ‘smorgens uit.. Dag in dag uit spelen dezelfde taferelen zich af.
Als we de als mieren door elkaar bewegende mensen volgen op hun wegen dan zien we patronen.  Mensen bewegen zich niet willekeurig en gelijkmatig in alle richtingen en ze zijn selctief in hun interacties met andere mensen. Ze vormen groepen en netwerken.  Afhankelijk van de intensiteit en de aard van de interacties spreken we van gezinnen, families, stammen, bevolkingsgroepen en van dorpen, steden, verenigingen en bedrijven.  In de activiteiten van de door elkaar wriemelende mensen zien we steeds terugkerende patronen zoals vergaderingen, dansfeesten, sportwedstrijden, vechtpartijen, stakingen, straatdemonstraties.
Er is sprake van orde en voorspelbaarheid.  Wat is het dat deze orde en voorspelbaarheid veroorzaakt?  In de eerste plaats is daar natuurlijk het economich proces, maar ook gedeelde normen en waren.   Wat maakt dat Suriname bestaat  en functioneert, zij het niet zoals velen wensen.  Het is cultuur, een manier van denken en doen.   De Surinaamse cultuur is het geheel van opvattingen en gewoontes die stilzwijgend door iedereen in Suriname als waar en goed worden beschouwd, een geheel van gedeelde waarden dat de mensen in staat stelt met elkaar te leven.  Het is een cultuur die deels onbewust functioneert.  We hanteren waarden om elkaars gedrag te  ijken en een soepel, geweldloos sociaal verkeer mogelijk te maken.  Wat zijn die grotendeels onbewust opererende waarden?  Welke verhalen (mythes) worden verteld om Suriname levensvatbaar te maken? Wie zijn de mensen die helpen de samenleving in stand te houden?  En vooral: wat gebeurt er als de cultuur faalt?  Wat als men niet meer gelooft in de instituten van de samenleving?
De teloorgang van de Surinaamse cultuur
Als Suriname tegen wil en dank van slaafstaat en wingewest transformeerde tot wat een samenleving genoemd kan worden, is dat omdat er een cultuur ontstond die dat mogelijk maakte, de Surinaamse cultuur.  De Surinaamse cultuur leert mensen  cultureel verschillende modules te hanteren in daarvoor aangewezen sociale situaties, in zaken zoals huwelijk, eigendom en godsdienst.
Deze cultuur, die vanwege haar ambivalente karakter door velen wordt bekritiseerd,  zorgde ervoor dat Suriname tussen 1880 en 1980 geen grootschalig politiek geweld kende.  Deze eeuw van landsvrede kwam ten einde in 1980, met de militaire  staatsgreep en in het verlengde daarvan de binnenlandse oorlog.
De Surinaamse cultuur die ontstond om mensen te laten leven in de koloniale samenleving had in 1975 nog niet de technieken ontwikkeld om mensen te leren leven in de multinationale postkokoniale samenleving die ontstond door de immigratie van Hindoestanen en Javanen.    De integratie van de Marrons werd verstoord door de binnenlandse oorlog, een oorlog die gedreven werd door goud en cocaïne.  De Granmans verloren deels hun politieke macht en werden overvleugeld door politieke avonturiers die boven kwamen drijven in de goudsector en de drugshandel.  Het hele fragiele bestel, dat beruste op de hegemonie van Paramaribo over district en binneland, ging uit balans.  De Surinaamse cultuur, die geografische gedragen wordt door Paramaribo, was niet sterk genoeg om na het wegvallen van de externe financiering en militaire ondersteuning van Nederland,  te zorgen voor de nodige politieke en economische druk om groepen tot assimilatie te brengen.  De staat werd verdeeld in etnische enclaves en Suriname ging in een periode van politieke instabiliteit die nog lang niet ten einde is.
Het gezag van Paramaribo, de smeltkroes van de Surinaamse samenleving ging verloren. Combe, de geboorteplaats van de Surnaamse cultuur raakte in verval en werd overvleugeld door buurten die meer naar het noorden werden uitgebouwd.  Deze nieuwe buurten zijn echter cultureel steriel en brengen geen jongeren voort die met elkaar Cancandame spelen. De traditionele Creools elitie verloor haar dominante positie in de samenleving.  Door de onafhankelijkheid te maken tot een issue van strijd tegen de opkomende Hindoestaanse elite zorgde de Creoolse elite paradoxaal genoeg voor haar eigen ondergang.
Discontinuiteit, het kenmerk van een vervallende cultuur 
Een gezonde samenleving houdt zichzelf in stand, blijft cultureel zichzelf onder veranderende omstandigheden, zorgt voor sociale rechtvaardigheid en solidariteit, lost interne conflicten op  Een samenleving kan ook ongezond worden,  wat tot uiting komt in een toename van politiek en amorf geweld.
Wat gebeurt er als een cultuur niet goed werkt en de samenleving uit elkaar begint te vallen. Een van de eerste verschijnselen is discontinuitieit. Tradities worden verwaarloosd.  Vereningingen houden op te bestaan.  Projecten worden gestopt.  Dit krijg je als een multiculturele samenleving komt te zitten zonder een gemeenschappelijk cultureel kader.
De discontinuïteiten in onze sociale, politieke en economische ontwikkeling (denk aan de militaire staatsgreep, West Suriname) en de vernietiging van samenlevingsverbanden (denk aan de ontwrichting van de samenlevingen in het Binnenland door de Binnenlandse Oorlog) hebben het proces van nation building achteruit gezet.  Een armoedecultuur van ieder voor zichzelf, van snelle bevrediging van korte termijn behoeftes en een cultuur van illegaliteit hebben de cultuur van verantwoordelijk burgerschap ondermijnd. Samen met de beschadiging van maatschappelijke structuren en instituten door politiek geweld zorgden de armoedecultuur en de cultuur van illegaliteit voor een situatie waarin gesproken kan worden van een falende staat, een situatie waarin politieke avonturiers en entrepreneurs, soms met steun van illegaal kapitaal, goed gedijen.
Hoop voor de toekomst
Ik hoop dat vanuit de  pockets waarin de Combe cultuur nog leeft, een cultuur die ontstond om mensen in multiculturele situaties met elkaar te leren leven, er een nieuw proces van natievorming kan starten dat uiteindelijk ook de Chinezen in hun grote warenhuizen en de Braziliaanse gemeenschap verbindt met de mensen die zich Surinamers noemen en daardoor ook Surinamers worden.  De nieuwe Surinaamse cultuur die nu in de maak is, maar nog veel decennia nodig heeft, kan uitgaan van de modulaire structuur van de Combe cultuur, met zijn Europese, Joodse, Afrikaanse, Inheemse en zelfs Chinese elementen, en met regels die aangeven wanneer welke module geschikt is, maar uitgebreid met Hindoestaanse en Javaanse modules.

Hoop voor de toekomst: Het Surinaams Padvindsters Gilde
Ik vond steun voor mijn hoop dat resterende pockets van de Combe cultuur kunnen uitgroeien in een fotoreportage die ik op facebook tegenkwam.  Het was een fotoreportage van een groep padvindsters die op 23 oktober ter gelegenheid van haar geboortedag bloemen legde bij het graf van de in 1982 overleden oprichtster van het Surinaamse Padvindstersgilde, Maria Jacoba Paulina Oostburg-Cop.  Er waren niet veel mensen aanwezig, maar ik was onder de indruk en blij.  Mevrouw Oostburg en deze padvindsters die haar gedenken zijn de kleine helden die nooit in geschiedenisboeken worden genoemd, maar die dit land onzichtbaar helpen in stand houden. Ze putten kracht om voort te gaan uit hun geschiedenis. Er zijn nog mensen die waarde hechten aan het verleden en die daarin inspiratie vinden om door te gaan met de projecten die door de vorige generaties werden opgestart.
willemjanbakker95@gmail.com
The post De Surinaamse cultuur en haar barbaren ..