Agir Axwijk vult leemte in geschiedschrijving Binnenlandse Oorlog

door

‘Veel gebeurtenissen in het binnenland zijn nooit officieel vastgelegd’

Tekst en beeld Audry Wajwakana & archief

PARAMARIBO – “Puur fictie.” Zo noemt Agir Axwijk het boek ‘Ronnie Brunswijk; Dagboek van een verzetsstrijder’, waarin Brunswijk in 1987 door journalist Frans van der Beek als verzetsstrijder tijdens de Binnenlandse oorlog wordt neergezet. “Het was propagandawerk dat bedoeld was om steun te werven voor het Jungle Commando. Dat kun je duidelijk terugzien in de kranten en literatuur die destijds in Nederland verschenen,” zegt Axwijk, master Geschiedenis.

Axwijk, die vorig jaar september samen met vijf andere bursalen via het ‘Cultural Heritage Scholarship Programme’ in Nederland aan zijn masterstudie begon en onlangs afstudeerde aan de Vrije Universiteit van Amsterdam is een maand terug in Suriname. Hij recenseert niet het boek van de journalist, maar deelt zijn onderzoek ‘The Indigenous peoples during the Surinamese Interior War 1986-1992’ (De inheemse bevolking gedurende de Binnenlandse Oorlog) met de Ware Tijd.

Onterechte claim BrunswijkOp politieke podia en in de media benadrukt Brunswijk vaak dat hij degene is die de democratie na de militaire dictatuur (1980 – 1986) van Desi Bouterse heeft hersteld. Hij presenteert zichzelf als de man die opstond om Suriname te bevrijden. Maar volgens Axwijk klopt dat beeld niet. “Brunswijk herhaalt vaak dat hij de democratie heeft teruggebracht en dat de oorlog daaraan heeft bijgedragen. Maar mijn onderzoek laat iets anders zien.” Hij heeft de politieke ontwikkelingen vanaf 1975 geanalyseerd en schetst een heel andere chronologie. Axwijk stelt dat al vóór het uitbreken van de Binnenlandse Oorlog – in de nacht van 21 op 22 juli 1986 toen het Jungle Commando van Brunswijk de militaire post te Stolkertsijver overviel en twaalf militairen gijzelde – al gesprekken gaande waren tussen politieke leiders zoals Jagernath Lachmon (VHP), Henck Arron (NPS) en Willy Soemita (KTPI) en met Bouterse. Uit die gesprekken ontstond het Topberaad, en later werd het parlement – nu als De Nationale Assemblée (DNA) – heropend. In dezelfde maand dat de oorlog begon, waren de traditionele politieke partijen al teruggekeerd naar DNA met als doel een conceptgrondwet en verkiezingen voor te bereiden. “In feite heeft de oorlog dat proces niet versneld, maar juist vertraagd. Het zorgde voor meer chaos in plaats van een versnelde terugkeer naar democratie”, concludeert Axwijk.

‘Voor Axwijk gaat dit onderzoek verder dan het invullen van een academische leemte. Hij ziet het als een stap richting een completer historisch beeld van de Binnenlandse Oorlog‘

Onderbelichte rol inheemsenEen ander belangrijk aspect van dit conflict is de samenwerking tussen het Jungle Commando en de verzetsbewegingen in Nederland. Deze samenwerking gaf de oorlog niet alleen een internationale dimensie, maar betrok ook de voormalige kolonisator erbij. Dit internationale en ‘neokoloniale’ karakter is cruciaal, omdat de oorlog mede in Europa werd aangewakkerd door het Surinaamse verzet in Nederland in samenwerking met Brunswijk.

Nederland raakte bij de oorlog betrokken doordat hoge militaire functionarissen, zoals Bas van Tussenbroek, een belangrijke rol speelden bij de ondersteuning van het Jungle Commando, vooral op het gebied van financiering en logistiek. Ook werden Europese huurlingen in Amsterdam gerekruteerd. De oorlog kreeg bovendien veel aandacht in de Nederlandse media, die vaak een zekere voorkeur toonden voor het Jungle Commando en Brunswijk. Ook vanuit politiek Den Haag was steun merkbaar. Zo werd Brunswijk in 1990 officieel ontvangen op het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken om de stand van zaken rond de oorlog te bespreken.

Doordat de oorlog zich afspeelde in het binnenland, raakten de Inheemsen die er woonden onvermijdelijk verstrikt in het geweld. Toch is hun rol in de Surinaamse geschiedschrijving tot nu toe onderbelicht gebleven. Axwijk koos er daarom voor om voor zijn masterscriptie onderzoek in te doen. Zijn fascinatie voor dit thema vindt haar oorsprong in Redi Doti, het dorp van zijn vaders familie in het district Para. Sinds zijn jeugd bracht hij daar veel tijd door en luisterde naar gesprekken van ouderen over de onrustige jaren tachtig. “Ik hoorde verhalen die je nergens terugvindt,” zegt hij. “Ze spraken over hoe dorpelingen moesten vluchten, de Tucayana Amazones, over onderhandelingen met strijdende partijen en hoe ze zelf keuzes maakten over wie ze toelieten. Dat bleef in mijn hoofd hangen.” Tijdens zijn bachelor Geschiedenis aan de Anton de Kom Universiteit wilde hij deze verhalen onderzoeken, maar kreeg het advies om daarmee te wachten tot zijn master. De thematiek was gevoelig en de docenten vonden dat een degelijk bronnenonderzoek meer ervaring vereiste. Toch begon Axwijk al met het verzamelen van verhalen. Hij sprak eerst met mensen uit Redi Doti, daarna ook met inwoners van andere dorpen en met leden van het Nationaal Leger. Deze gesprekken vormden later de basis voor zijn masteronderzoek in Amsterdam.

‘Soms werkten ze zelfs gelijktijdig met beide kanten, afhankelijk van de situatie. Dat beeld wijkt sterk af van het idee dat ze alleen maar slachtoffers waren die machteloos toekeken.‘

Geschiedschrijving onvolledigDe geschiedschrijving over de Binnenlandse Oorlog belicht vooral de strijd tussen het Jungle Commando van Brunswijk en het Nationaal Leger van Desi Bouterse. Inheemse gemeenschappen komen daarin meestal slechts zijdelings voor, als slachtoffers van het geweld. Axwijks onderzoek laat zien dat deze gemeenschappen meer waren dan passieve toeschouwers. “Uit mijn interviews en archiefonderzoek blijkt dat Inheemsen in de loop van de oorlog zelf strategische beslissingen namen,” zegt hij. Zo bepaalden ze bijvoorbeeld wie ze toelieten in hun dorpen en met welke strijdende partijen ze op welk moment samenwerkten. Soms werkten ze zelfs gelijktijdig met beide kanten, afhankelijk van de situatie. Dat beeld wijkt sterk af van het idee dat ze alleen maar slachtoffers waren die machteloos toekeken. De acties van de Tucayana Amazones op 31 augustus 1989 zijn ook directe acties van de Inheemsen.

Een concreet voorbeeld gaat over dorpen die volgens militaire rapporten ‘verlaten’ waren. In officiële verslagen stond dat sommige dorpen waren leeggelopen. “Maar uit gesprekken met inwoners bleek dat de dorpelingen bewust waren verhuisd naar een ander gebied, vaak in overleg met leiders uit de gemeenschap. Ze bleven bovendien contact onderhouden met beide partijen, soms om hun veiligheid te garanderen, soms om hun positie te versterken”, zegt Axwijk. Ook ontdekte hij dat sommige Inheemse dorpen actief informatie doorgaven of routes kenden die zowel door het leger als het Jungle Commando werden gebruikt. “Die kennis van het terrein maakte hun rol strategisch relevant”, legt hij uit. Maar die dimensie komt nauwelijks terug in de geschreven geschiedenis. Axwijk combineerde mondelinge getuigenissen met militaire documenten, verslagen van hulporganisaties en krantenartikelen uit de jaren tachtig. Door deze verschillende perspectieven naast elkaar te leggen, kon hij tegenstrijdigheden blootleggen en lacunes opvullen. “Orale geschiedenis is essentieel in dit soort onderzoek. Veel gebeurtenissen in het binnenland zijn nooit officieel vastgelegd. Zonder de verhalen van inwoners zelf blijft een belangrijk deel van de geschiedenis onzichtbaar.”

‘Orale geschiedenis is essentieel in dit soort onderzoek. Veel gebeurtenissen in het binnenland zijn nooit officieel vastgelegd. Zonder de verhalen van inwoners zelf blijft een belangrijk deel van de geschiedenis onzichtbaar.‘

Zwaar, maar leerzaamHet onderzoek bracht niet alleen nieuwe inzichten, maar confronteerde Axwijk ook met gevoeligheden, zowel in Suriname als in Nederland. Toen hij zijn onderzoeksvoorstel indiende aan de Vrije Universiteit, werd al snel duidelijk dat het onderwerp ook daar beladen lag. Hij kreeg Guno Jones, zelf van Surinaamse afkomst, als begeleider, in de hoop dat dat de communicatie zou vergemakkelijken. Maar de gesprekken verliepen niet altijd soepel. “In Nederland leeft een heel andere beeldvorming over de jaren tachtig,” zegt Axwijk. “We hebben vaak stevige discussies gehad over interpretaties van gebeurtenissen. Ik moest voortdurend onderbouwen waarom ik bepaalde invalshoeken koos en waarom ik sommige bronnen zwaarder liet wegen dan andere. Dat was soms zwaar, maar ook leerzaam. Het dwong me om kritisch te blijven en mijn onderzoek stevig neer te zetten.” Voor Axwijk gaat dit onderzoek verder dan het invullen van een academische leemte. Hij ziet het als een stap richting een completer historisch beeld van de Binnenlandse Oorlog. “De geschiedenis van Suriname wordt vaak verteld vanuit stedelijke perspectieven of vanuit de machtsblokken die tegenover elkaar stonden, maar er zijn ook gemeenschappen die tussen die blokken in stonden, en hun eigen keuzes en ervaringen hadden. Die verdienen een plek in het nationale geheugen”, benadrukt hij. De komende tijd wil hij zijn onderzoek, dat in het Engels is, verder uitwerken en publiceren, zodat het toegankelijk wordt voor een breder publiek, ook in Suriname.