Van welvaartsfonds tot onafhankelijkheid: Hans Breeveld over de wording van de Surinaamse staat

door

Politicoloog Hans Breeveld heeft een historisch beeld geschetst dat begon bij de politieke ontwaking in 1946 en uitmondde in de onafhankelijkheid van 1975. Een proces dat volgens hem werd gedragen door visie, strijd en geleidelijke institutionele groei. Breeveld hield vrijdagavond tijdens de 57ste Dies Natalis van de Anton de Kom Universiteit een lezing over de ontwikkeling van de Surinaamse staatkundige onafhankelijkheid.

Tekst en beeld Edwien Bodjie

Breeveld begon zijn presentatie met een terugblik op de regeringsverklaring van 1974. Daarin kondigde premier Henck Arron aan dat Suriname binnen afzienbare tijd onafhankelijk zou worden. Die mededeling leidde destijds tot grote beroering, niet alleen bij de oppositie, maar ook binnen de coalitie. Breeveld merkte op dat die spanning alleen te begrijpen is tegen de achtergrond van de politieke bewustwording die zich sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog had voltrokken.

“De onafhankelijkheid was geen eindpunt, maar het begin van een nieuw tijdperk waarin democratie en staatsvorming telkens opnieuw moesten worden gedefinieerd”

Het jaar 1946 markeerde een keerpunt in de Surinaamse geschiedenis. In dat jaar ontstonden de eerste moderne politieke partijen: de Moslimpartij, de Progressieve Surinaamse Volkspartij (PSV) en de Nationale Partij Suriname (NPS). Deze gaven vorm aan de roep om zelfbestuur en formuleerden in hun programma’s voor het eerst de ambitie van een zelfstandig Suriname binnen het Koninkrijk der Nederlanden.

In dezelfde periode startte Nederland een reeks ontwikkelingsprogramma’s: het Welvaartsfonds (1947-1955), gevolgd door het Tienjarenplan (1955-1967) en meerdere vijfjarenplannen. Daarmee werden onder meer de Oost-Westverbinding, het Academisch Ziekenhuis Paramaribo, scholen, medische centra, polders, de universiteitsbibliotheek en het Medisch Wetenschappelijk Instituut gerealiseerd. “Deze projecten legden niet alleen fysieke infrastructuur aan, maar ook de grondslag voor economisch zelfvertrouwen”, aldus Breeveld.

Verbroederingspolitiek

In de jaren vijftig en zestig groeide de overtuiging dat politieke vooruitgang slechts mogelijk was door samenwerking tussen de belangrijkste bevolkingsgroepen. Die gedachte kreeg gestalte in de verbroederingspolitiek tussen Johan Adolf Pengel (NPS) en Jagernath Lachmon (VHP). Breeveld typeerde dit als “een verstandshuwelijk dat rust en bestuurlijke continuïteit bracht in een periode van maatschappelijke diversiteit”.

Hoewel de verbroederingspolitiek geen theoretische onderbouwing kende, werkte ze op basis van vertrouwen en pragmatisme. De samenwerking droeg ertoe bij dat de spanningen tussen de grootste etnische groepen werden afgezwakt en dat een sfeer van bestuurlijke stabiliteit kon ontstaan. Tegelijkertijd legde zij de kiem voor de latere debatten over de onafhankelijkheid: de vraag of nationale eenheid voldoende sterk was om die stap te dragen.

Een belangrijke stap in dat proces was de totstandkoming van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden (1954), waarmee Suriname meer zeggenschap kreeg over zijn binnenlandse aangelegenheden. Buitenlandse zaken en defensie bleven onder Nederlands beheer, maar de nieuwe staatsrechtelijke positie gaf ruimte voor eigen beleid en politieke groei.

In deze periode trad ook een culturele heroriëntatie op. Een nieuwe generatie intellectuelen, onder wie Eddy Bruma en zijn medestanders van Wie Eegie Sanie bracht een sterk bewustzijn van Surinaamse identiteit en autonomie op gang. Deze stroming, die cultuur en politiek met elkaar verbond, vormde de voedingsbodem voor latere onafhankelijkheidsbewegingen.

De derde Rondetafelconferentie van 1961 werd een belangrijk, zij het mislukt, moment in de politieke geschiedenis. Suriname pleitte voor volledige verantwoordelijkheid in buitenlandse betrekkingen, maar de onderhandelingen strandden. Uit de teleurstelling die daarop volgde, ontstond de Partij Nationalistische Republiek (PNR), die zich expliciet richtte op onafhankelijkheid.

Laatste fase

Na het overlijden van Pengel in 1970 nam Henck Arron de leiding van de NPS over. Hij kondigde aan dat Suriname binnen vijf jaar onafhankelijk moest worden. Daarmee koos hij een andere koers dan Lachmon, die voorzichtigheid voorstond. De politieke verhoudingen veranderden snel. Arron zocht toenadering tot de PNR, waarmee de oude tegenstelling tussen gematigde en nationalistische krachten werd overbrugd.

De ontwikkelingen in Nederland gaven het proces extra vaart. In het regeerakkoord van 1972 stond dat Suriname en de Antillen vóór 1976 onafhankelijk zouden zijn. Dat vooruitzicht overtuigde Arron ervan dat Suriname zelf het initiatief moest nemen, voordat Nederland de beslissing zou forceren.

Toen hij in februari 1974 zijn regeringsverklaring uitsprak, leidde dat tot politieke onrust en maatschappelijke onvrede. De coalitie verloor tijdelijk haar meerderheid en er braken rellen uit in Paramaribo. Ondanks de onrust bleef de regering koersvast. Uiteindelijk werd, mede dankzij de steun van VHP-parlementariër George Hindori, het wetsvoorstel aangenomen dat de onafhankelijkheid mogelijk maakte. “Hindori betaalde daarvoor een hoge politieke prijs”, zei Breeveld. “Hij heeft nooit de waardering gekregen die hij verdiende.”

Nasleep

De onafhankelijkheid van 25 november 1975 vormde het sluitstuk van bijna dertig jaar politieke groei. Toch was de daaropvolgende periode niet vrij van tegenslagen. De militaire coup van 25 februari 1980, de jaren van autoritair bestuur en de Binnenlandse Oorlog in de jaren tachtig toonden de kwetsbaarheid van de jonge republiek.

Breeveld plaatste die gebeurtenissen in perspectief. “Ze markeerden de moeizame zoektocht naar een evenwicht tussen vrijheid, orde en nationale verantwoordelijkheid. De onafhankelijkheid was geen eindpunt, maar het begin van een nieuw tijdperk waarin democratie en staatsvorming telkens opnieuw moesten worden gedefinieerd.”

“George Hindori betaalde een hoge politieke prijs, maar heeft nooit de waardering gekregen die hij verdiende”

Met zijn historische beschouwing liet Breeveld zien dat de onafhankelijkheid geen plotselinge daad was, maar het resultaat van een lang, soms pijnlijk, maar onvermijdelijk proces. “Elke generatie heeft daaraan bijgedragen”, besloot hij. “Van de eerste partijoprichters in 1946 tot de leiders die in 1975 de soevereiniteit durfden te aanvaarden.”

In de Centrumkerk was er een gevarieerd groot publiek aanwezig, waarmee de viering extra gewicht kreeg en de betekenis van de 57ste Dies Natalis onderstreepte als moment van bezinning op de rol van de universiteit in de samenleving. De lezing trok veel belangstelling uit de academische en maatschappelijke wereld. Aanwezig waren onder andere Shanti Venetiaan, voorzitter van het universiteitsbestuur, president Jennifer Geerlings-Simmons, minister Patrick Brunings, oud-minister Riad Nurmohamed, econoom Winston Ramautarsing, hoogleraar Jack Menke, historicus Jerry Egger, oud-parlementariër Carl Breeveld en universiteitsdocenten.